گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: لفظ "حاج" یادآور فریضه حجّ است که از مهمترین شعائر الهی است و باید کسی که این شرافت روزی او شده، با لفظی متمایز از دیگران صدا شود تا آن معانی و اهمیّت و عظمت حجّ فراموش نشود می فرمودند: 

هندویى شوریده حالى بود که در مقام عشق صاحب بصیرت و دیده بود. هنگامى که موسم حج فرا رسید، کاروان حجاج به راه افتاد. قومى را دید که مشغول بستن و کوچ هستند. هندو گفت: اى آشفتگان واى دل ربایان! به چه کار مشغولید و هدفتان کجاست که با این شور و شوق رحل مى ‏بندید؟ یک نفر جواب داد: این مردان راه از این جا عزم سفر حج دارند.

چرا با داشتن این همه مشکل اقتصادی و فقر در جامعه باید هر ساله هزاران دلار در کشور عربستان و این عرب های ملخ خور خرج کرد؟ پاسخ از استاد حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

هر فریضه و عملی در شریعت اسلام دارای ملکوتی است که مخصوصا تأدّب به آداب در تحصیل آن مؤثّر است، توحیدی ترین و تاثیرگزارترین فرائض در تعالی و کمال وجودی و عقلانی انسان، فریضۀ حجّ است که ملکوت آن به شرط اهتمام و رعایت آداب ظاهری و باطنی و توجّه تامّ بر اساس دستورات، اثری خاصّ در ملکوت انسان برای تمام دوران حیات دارد؛ آنچه در ادامه می آید آداب تشرّف به مدینه منوّره و مناسک حجّ و عمره است که بر اساس سیره علامه طهرانی توسط آیت الله حاج سید محمد محسن حسینی طهرانی رحمة الله علیه بیان شده و برخی از فضلاء آن را مکتوب و دسته بندی کردند این مجموعه به صورت PDF قابل دریافت می باشد.

عارف کامل حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: حقیر أمثال سعدى‏ و عطار و محیى الدین عربى را در اوائل عمر سنّى و در اواخر که در اثر مطالعات بسیار و یا تابش نور عرفان حقیقت را دریافته‏ اند شیعه می دانم.

حجّة الاسلام حاجّ شیخ محمّد شاهرخ همدانی:

یکی از کتاب هایی که سیّدنا الاستاد حضرت علّامه طهرانی اعلی الله مقامه در بدو ورود ما به حوزه بدان سفارش فرمودند و تاکید بر تعلّم و مباحثه و مطالعه آن داشتند، "گلستان سعدی" بود که به باور بسیاری از اهل فنّ، تاثیرگذارترین کتابِ نثر در ادبیات فارسی‌ بشمار می رود. 

عارف کامل مرحوم حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: در تاریخ ولادت امام هادی علیه السلام اقوالی است که قویترین آنها قول به ولادت آن حضرت در ماه رجب است نه پانزدهم ذی الحجة و دعای

مُفسّر کبیر قرآن حضرت علامه طباطبائی اعلی الله مقامه: (ازدواج نکردن حضرت عیسی علیه السلام) دلیل بر نقصان نیست، بلکه دلیلى بر روحیّت و نورانیّت حضرت عیسى بوده است، چون با این نشأه أبداً تماس حاصل نکرد و ازدواج ننمود و سکنى و خانه نگرفت؛ یک موجودیّت خاصّى داشت. ولى حضرت رسول اکرم جامعیّت داشتند، از آثار و خصائص این نشأه بنحو أوفى برآمدند؛ و بالاخصّ سنّت ازدواج از خصائص رسول الله است‏. (مهر تابان)

میثم تمّار که از خواصّ اصحاب أمیر المؤمنین علیه السّلام بود، بر روى اسبى سوار بود. در این حال حبیب بن مظاهر اسدى هم از طرف مقابل بدین سو مى ‏آمد. و در محلّى که جمعى از بنى اسد در مجلس خود نشسته بودند به هم رسیدند.

در میان اصحاب ائمه اطهار علیهم السلام کسانی بودند که از اولیای الهی و جزو یاران خاصّ و اصحاب سرّ ایشان بودند. جناب میثم تمّار کوفی یکی از بهترین آنان است که مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه با عناوین خاصی از ایشان یاد می کردند.

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: میثم تمّار مردى است خرما فروش چند سبد خرما دارد و در دکّه ‏اى نزدیک مسجد کوفه مى ‏گذارد و مى ‏فروشد، در اثر تسلیم و اطاعت آن قدر مقام و منزلت یافت که امام خود را به نورانیّت و به ولایت شناخت و امیر المؤمنین علیه السّلام ساعاتى چند در دکّان او مى ‏رفتند و مى ‏نشستند 

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند:إنسان نباید تعجّب کند که: أمیر المؤمنین علیه السّلام مى ‏فرماید: ءَاهِ، ءَاهِ! شَوْقًا إلَى رُؤْیَتِهِمْ! (من چقدر مشتاق اولیاء خدا هستم) پیغمبر هم اشتیاق به رؤیت اینها دارد. هر کسى که ولىّ خداست،

عید قربان، روز ثبوت و اثبات عشق و تسلیم است؛ روزی که انسان در برابر معشوق، هیچ بودن همه چیز را می‌پذیرد، خود و همه چیز را فدای او می‌کند و «تعبد» را که نتیجه عرفان، شهود و دیدن یار است، به معرض دید می‌گذارد. در این روز اعمالی است که بزرگان بر آن تاکید داشتند

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه میفرمودند:

یک بار یک نفر آمد خدمت مرحوم آقای بهجت رحمة الله علیه و خیلی متجدد و تیپ اروپایی، یک دفعه همه خودشان را عقب کشیدند و رویشان را برگرداندند. آقا آمدند جلو، بغلشان کردند و بوسیدند و بعد فرمودند: محبت امیرالمؤمنین علیه السلام در دلش بود.

ولایت ذاتا برای خداست؛ ولایت، بستر تربیت رحمانی هدایت و رشد انسانهاست و به تناسب اجتماعات انسانی به انبیاء، اوصیاء، اولیاء، فقهاء پدران و همسران (مردان) داده شد تا مجرای فیض رحمت و محبت الهی برای یک تربیت هدفمند عقلانی و منطقی باشند.

روز "بیست و پنجم" ماه ذی الحجه از روزهای پر از برکت و نورانی از این ماه توحیدی و ولائی است، روز نزول «سوره مبارکه هل أتی» است؛ سوره ای که دربردارنده فضیلتی بس شگفت برای امیرمومنان و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین علیهم السلام و خانم فضّه خادم آنان است؛ ما در اینجا خلاصه ای از این حکایت را از کتاب شریف مطلع الانوار نقل می کنیم

در روایاتی از طریق شیعه و عامه نقل است که امیر مومنان علی علیه السلام میزان سنجش اعمال است، حال این سوال مطرح است که میزان بودن حضرت به چه معناست؟ حضرت عارف کبیر علامۀ بی نظیر آقا حاج سید محمد حسین حسینی طهرانی اعلی الله مقامه الشریف در یکی از سخنرانی های خود به این مهم پاسخی جامع بیان فرمودند که عین عبارات آن تقدیم می گردد

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: مسجد الخَیْف در سرزمین مِنَى هم خیلى عجیب بود، و غالباً اوقات را در أیّامُ التَّشریق (در معیّت مرحوم حدّاد) در آنجا بسر مى‏ بردیم. و داستان توحید در تمام مظاهر و اعمال حجّ بسیار ظاهر و قوىّ بود، بالاخصّ در مسجد الحرام و مسجد الخَیف. (روح مجرّد، ص 142)

(مرحوم حضرت آیت الله علّامه طهرانی رحمة الله علی)ه در طول عمر پر برکت خود مکرّر به حجّ مشرّف شدند و حال و انقلاب و انصراف و سوز و گداز در این سفر همواره در ایشان مشهود بود، و وارداتشان در حجّ بسیار بیشتر می شد.

مرحوم حداد رحمة الله علیه که در ذو الحجّة الحرام 1384 حجّ نموده بودند درباره سفرشان سؤالاتى از طرف حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه شده که به نقل از کتاب روح مجرد تقدیم میگردد.

مرحوم آیت الله احمدی میانجی رحمة الله علیه، از کتاب مروج الذهب مسعودی نقل می‌کند: امیرمومنان علی علیه السلام در جنگ بودند، تشنه شدند. به دامادشان جناب عبدالله بن جعفر همسر زینب کبری سلام الله علیها فرمود: برای من آب بیاور تشنه هستم، این در حالی بود که حضرت خون از بدن مبارکشان رفته بود و اگر پیراهن از تن درمی‌آوردند یکجای سالم در بدن حضرت نبود. عرض کرد: آب نیست.

برای محبت به مولایمان امیر المومنین علی علیه السلام انوار و آثاری در دنیا و آخرت است که هر فرد به اندازه جایی که برای این محبت در قلب خود باز کرده باشد از آن برخوردار است. مقاله پیش روی به قلم حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی بر اساس روایات و حکایاتی ارزنده به این موضوع اختصاص دارد

عارف کامل حضرت علامه آیت الله حاج سید محمد حسین طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: گرچه از نعمت هاى الهیّه از بدو عمر تا خاتمه آن سرشار و از هر گونه،‏ غرق‏ در بحارش‏ بوده ‏ایم، ولى اینک آن نتیجه و شالوده و جوهره آن که براى ما باقى است و بدان خوشنودیم و دلشاد و مسرور و با ابتهاج، فقط و فقط محبّت این سرور و آقاست. (امام شناسى، ج‏18، ص: 463)

مرحوم علامه طهرانی اعلی الله مقامه از استادشان نقل می کنند: حضرت آقا (مرحوم حاج شیخ محمد جواد انصاری همدانی)- روحى فداه- فرمودند: سلطان محمّد خدابنده زن خود را سه طلاقه نمود در یک مجلس؛ (مطابق مذاق عامه که مى‏ گویند حرمت مى‏ آورد و حلّیت او محتاج به محلّل است) بعداً پشیمان شد، خواست زن خود را بگیرد، به هر یک از علماى عامه مراجعه کرد، گفتند: مفرّى نیست از آنکه اوّل محلّل بگیرى! گفت: 

عارف کامل مرحوم علّامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: از جمله کسانى که ایضاً چندین بار از نجف اشرف به کربلا مشرّف و به منزل حضرت آقا مى‏ آمدند و مذاکرات و سوالاتى داشتند جناب آیة الله صدیق گرامى آقاى حاج سیّد عبد الکریم کشمیرى‏ دامت معالیه بودند که آن مجالس هم براى حقیر مغتنم بود. (منبع: روح مجرد، ص: 309)

با قلبى خرم و دلى شاد تبریکات صمیمانه خود را بپاس بزرگ موهبت الهى: تبلیغ رسول اکرم‏ مقام خلافت و ولایت امیرالمؤمنین على بن ابیطالب علیه السلام را در غدیرخم بعموم مسلمین‏ جهان ابراز مى داریم، و از خداى منان ظهور فرزند برومندش حضرت قائم آل محمد را تمٌنا مى نمائیم.

کیفیّت تجلّى ذات حقّ، اختصاص به فرشتگان و انبیاء و اولیاء و انسان ندارد؛ بلکه هر موجودى که در عالم لباس وجود مى ‏پوشد، یا از خود اثرى به ظهور میرساند، در اثر تجلّى و ظهور ذات حقّ تعالى در آن موجود است. در مقاله حاضر حضرت علامه طهرانی قدس الله نفسه الزکیه از کیفیت تجلی خدای متعال در موجودات و تفسیر کلمه لا اله الا الله پرده برمی دارند.

مفسّر عظیم الشأن قرآن، عارف بالله، مرحوم علامه طباطبائی رضوان الله علیه: توحید، اعتراف به ذات موصوف به صفات حمیده مانند عالِم و قادِر است و از جملۀ آن صفات حمیده که جزو توحید است این است: "خداوندی که دارای اولیاء است" بر این اساس توحید بدون اعتراف به امامت و ولایت ولی علیه السلام درست نیست. (در محضر علامه طباطبایی، ص 69)

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: ما که مى‏ گوئیم على، باید این ترازوى خود را نزدیک کنیم به آن ترازو، این شاهین سنجش اعمال خود را منطبق بر آن شاهین کنیم، اگر توانستید شاهین روى شاهین قرار بگیرد که به! به! ما فانى در ذات خدا شدیم و به حقیقت مقام ولایت اعتراف کردیم، و اگرنه هر چه نزدیکتر بهتر.

بسم الله الرحمن الرحیم چرا در قرآن نام حضرت على علیه السلام به صراحت به عنوان امام و وصیّ پیامبر اکرم برده نشده است؟

پاسخ از حجة الاسلام حاج شیخ محمدشاهرخ همدانی

خدای متعال فرمود: وَ عَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ... ﴿نساء/19﴾ و فرمود: وَ مِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا... ﴿روم/21﴾

اساس زندگی در قرآن بر این دو اصل استوار است :

الف (برای مردان): رفتار با همسر بطوریکه دین و عقل آن را بپسندد و تحسین کند؛ زن کارگر منزل نیست؛ زن سالار خانه است؛ ب (برای زنان): درست است که مرد مسکن تهیه می‌کند هزینه زندگی را می پردازد اما سَکینت و آرامش بر عهده زن است؛ مرد سالار خانواده است.

بیست و یکم ماه ذی الحجة الحرام که به حق ماه ولایت است روز نزول آیه اولی الامر است آیه ای که تکلیف مسلمین را بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله در امر ولایت و خلافت به صراحت روشن می فرماید و در عین حال خصوصیات او را در اطاعت همان خصوصیات رسول خدا می داند که در ادامه به طور اجمال ولی گویا به آن پرداخته می شود

در روایت داریم شخصی (خلیفه دوم) از پیامبر صلی الله علیه و آله درباره خصوصیات اصحابشان سوال کرد، حضرت مطالبی را درباره هر یک از ایشان بیان کردند بعد از اتمام (ظاهرا با خوشحالی) گفت: یا رسول الله از "علی" چیزی نگفتید: رسول خدا فرمودند: تو درباره اصحابم سوال کردی درباره خودم که سوال نکردی علی که خود من است جان من است.

وَ سُئِلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ فَذَکَرَ فِیهِ فَقَالَ لَهُ قَائِلٌ فَعَلِیٌّ فَقَالَ إِنَّمَا سَأَلْتَنِی عَنِ النَّاسِ وَ لَمْ تَسْأَلْنِی عَنْ نَفْسِی‌ (مناقب ج 2 ص 217)

قال الله تعالی: ذلِکَ بِأَنَّ اللّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّ ما یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ هُوَ الْباطِلُ وَ أَنَّ اللّهَ هُوَ الْعَلِیُّ الْکَبیرُ (حج/62)

﴿ذلِکَ بِأَنَّ اللّهَ هُوَ الْحَقُّ﴾، این کلام دارای حصر است؛ یعنی حقّ منحصراً برای خداست، غیر خدا چیزی حقّ نیست اما نه اینکه چیزی هست و حقّ نیست بلکه اصلا چیزی نیست که بخواهد حقّ باشد یا باطل. پس خدا حقّی است که مقابل ندارد، مقابل خدا یک چیزی نیست که باطل باشد، بلکه مقابلش عدم محض است، عدم محض هم که لاشیء است.

عارف کامل مرحوم حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: آن قدر در فضائل جدّم (امیر المومنین علیه السلام) نوشته ‌ام که شبها از درد نوک انگشتان خوابم نمى ‌برد.

ارزش و اهمّیّت دعا در فرهنگ اسلامى، از سفارشهاى قرآن و معصومین علیه السلام معلوم مى‏شود. این تأکید بسیار زیاد، نشانگر جایگاه ویژه دعا در اسلام است، در مقاله پیش روی به جایگاه دعا و اهم از آداب ظاهری و باطنی آن اشاره شده است

کلینى با سند متّصل خود از سِنان روایت کرده است که وى گفت: من در محضر مبارک حضرت أبو جعفرٍ امام باقر علیه السّلام بودم که مردى از خوارج بر وى وارد شد و به حضرت گفت: اى أبو جعفر! أَىَّ شَىْ‏ء تَعْبُدُ؟! «چه چیز را پرستش مى‏نمائى! حضرت فرمود: اللَهَ تَعَالَى. «خداوند تعالى را.»

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رضوان الله علیه نقل می کنند: حضرت سند السّالکین، و جمال العارفین، آیة الله العظمى آقاى سیّد جمال الدین گلپایگانى، أفاض الله علینا من قدسیّاتِ نفسه المنیفة، براى حقیر نقل‏ کردند که: 

یکى از سروران و دوستان حقیر که فعلًا از علماى نجف أشرف هستند: جناب الآیة الحجّة آقاى حاج سیّد محمّد رضاى خلخالى أدام الله برکاته براى حقیر نقل کردند که: من روزى در بازار حُوَیْش مى‏رفتم؛ و دیدم آقاى حاج شیخ محمّد حسین در وسط کوچه، خم شده است؛ و پیازها را جمع مى‏ کند؛ و پیوسته با خود مى ‏خندد.

عارف کامل حضرت علامه آیت الله حاجّ سیّد محمّد حسین حسینی طهرانی رضوان الله تعالی می فرمودند: روزى در مجلسى که به دیدن آیة الله حائرى رفته بودیم در ضمن مذاکرات آقاى حاج شیخ على‏ نمازى‏ شاهرودى* گفتند که: حدیث‏ «نَهَى النبى عن الغَرَر» در کتاب عیون أخبار الرّضا مى‏ باشد و مسنداً روایت شده است، و در جلد 23 از کتاب بحارالأنوار نیز آمده است.

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: این زائرانی که در حرم مطهّر امام رضا علیه السلام به لقاء خداوند پیوستند اینها در حکم شهیدند و این اتّفاق گرچه به تقدیر الهی و به دست برخی از اشقیاء بود، ولی این یک روی سکّه است؛ روی دیگر سکّه آنست که ایشان به خداوند لبّیک گفته بودند و خداوند هم لبّیک ایشان را اجابت فرمود...

فرزند دوّم مرحوم علّامه طهرانی نقل می کنند: (در سفری که مرحوم آقای حدّاد رضوان الله علیه به شهر اصفهان داشتند) یک شب (هنگام غروب برای نماز) رفتیم پشت سر مرحوم حاج آقا رحیم‏ ارباب (اصفهانی)‏- خدا رحمتشان کند- بسیار مرد فاضل و دانشمندى بود و شاگرد مرحوم آخوند کاشى بود و یادم است غروبى بود آنجا روى پشت بام نماز مى ‏خواند عمامه نداشت

عارف کامل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: اوقاتى که حقیر در نجف اشرف براى تحصیل اقامت داشتم، به محضر حضرت علّامه حاج شیخ آقا بزرگ‏ طهرانى‏- أعلى الله تعالى مقامه الشَّریف- زیاد تردّد داشتم، بالأخصّ در پنجشنبه‏ ها و جمعه ‏ها. زیرا ایشان استاد بنده در علم درایه و رجال و حدیث بودند،

عارف کامل حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: آقاى حاج میرزا محمّد باقر آشتیانى‏* (که از علماى با فهم و با ادراک و دلسوز بودند) نقل کردند از والد معظّمشان آقاى حاج‏ میرزا احمد آشتیانى، که براى حفظ، این جملات را در مواقع مختلفه مکرّراً بخواند: «الحَمدُ لِلّهِ الّذى آوانا و أیّدَنا بنَصرِه، و رَزَقَنا مِن الطّیِّباتِ، و لَولا رَحمَةُ رَبِّنا لَکُنّا مِن المُتَخَطِّفینَ لِلنّاسِ.» (مطلع انوار، ج‏4، ص: 44)

قال الله تعالی: ذلِکَ بِأَنَّ اللّهَ هُوَ الْحَقُّ وَ أَنَّ ما یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ هُوَ الْباطِلُ وَ أَنَّ اللّهَ هُوَ الْعَلِیُّ الْکَبیرُ (حج/62)

﴿ذلِکَ بِأَنَّ اللّهَ هُوَ الْحَقُّ﴾، این کلام دارای حصر است؛ یعنی حقّ منحصراً برای خداست، غیر خدا چیزی حقّ نیست اما نه اینکه چیزی هست و حقّ نیست بلکه اصلا چیزی نیست که بخواهد حقّ باشد یا باطل. پس خدا حقّی است که مقابل ندارد،

نقل است که مرحوم حاج میرزا جواد آقاى ملکى تبریزى رضوان الله علیه مدّت چهارده سال ملازم جمال الاولیاء و العرفاء مرحوم آخوند مولى حسینقلى همدانى رضوان الله علیه بوده ‏اند. مرحوم حاج میرزا جواد آقا مى ‏فرمودند: 

عارف کامل مرحوم علّامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: کتاب «لقاء الله» ایشان (عارف کامل مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریری اعلی الله مقامه) آتشى مخصوص دارد و براى فتح باب سالکین إلى الله، کلید و رمز موفّقیّت است. (روح مجرد، ص: 285، پاورقی) حقیر تا به حال از جهت اتقان مطلب و ایجاز، 

و عن الحسین بن بشار قال : کتبت إلى أبی الحسن (الرضّا) علیه ‌السلام : إن لی قرابة قد خطب إلى وفی خلقه سوء قال: لا تزوجه إن کان سیئ الخلق (بحارالانوار ج 103 ص 235)

کسی که دارای سوء خلق است، هرچند از امتیازات دیگری برخوردار باشد، صلاحیّت تشکیل خانواده را ندارد. حسین بن بشّار واسطی می گوید: به حضرت رضا  علیه السلام  نامه ای نوشتم و عرضه داشتم که یکی از بستگانم برای خواستگاری از دخترم نزد من آمده است، ولی بداخلاق است. چه کنم؟ حضرت در پاسخ فرمودند: اگر بداخلاق است به او زن ندهید؛