گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

یکی از نفیس ترین مناجات هایی که شیعه از امامان معصوم علیهم السلام در اختیار دارد دعایی است معروف به نام دعای ابوحمزه ثمالی که امام سجاد علیه السلام آن را برای شیعیان خود به یادگار گذاشتند. ابوحمزه ثمالى روایت میکند که حضرت امام زین العابدین علیه السّلام در ماه رمضان‌ بیشتر شب را به نماز مى‌ایستاد و چون سحر مى‌رسید این دعا را تلاوت می‌کردند.

بسم الله الرحمن الرحیم

حدیث وصل (دعاى ابوحمزه ثمالى، یک مکتب تربیتى است‏)

منبع: یادداشت هایی از حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

گرچه همواره راه نیایش عبد و مولا باز است، ولی برای زمان مشخص مانند ماه مبارک رمضان که عید اولیای الهی است ، فضیلت مخصوص است و آنچه بر خاصیت این فضیلت مخصوص می افزاید بهره بردن از مناجات و ادعیه معصومین علیهم السلام است

یکی از نفیس ترین مناجات هایی که شیعه از امامان معصوم علیهم السلام در اختیار دارد دعایی است معروف به نام دعای ابوحمزه ثمالی که امام سجاد علیه السلام آن را برای شیعیان خود به یادگار گذاشتند

طبق آیه مبارکه که فرمود: ادْعُونی اَستَجِبْ لَکُمْ إنَّ الَّذین یَسْتَکْبِرونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرین؛ خدای متعال به سه نکته اشاره دارد. نکته اول این که دعا عبادت است. دوم این که ترک دعا استکبار است. سوم این که خداوند مستکبران را، یعنی تارکان دعا را به دوزخ تهدید کرده است

ابوحمزه ثمالى روایت میکند که حضرت امام زین العابدین علیه السّلام در ماه رمضان‌ بیشتر شب را به نماز مى‌ایستاد و چون سحر مى‌رسید این دعا را تلاوت می‌کردند .

شایسته است پیروان عترت طاهرین تأسّی کنند و در سحرها بیدار باشند و این دعای نورانی را قرائت کنند. این دعا در جوامع روائی و حدیثی ما‌ آمده است. در مصباح کَفعَمی است، و در اقبال سیّدبن طاووس هست. مرحوم سیّدبن طاووس می‌گوید: با سند خاصی که ما به هارون بن موسیِ تلعلُکبُری داریم، او از حسن بن محبوب سراد، و او از ابوحمزة ثمالی نقل می‌کند. این هارون بن موسیِ تلعکبُری که ابن طاووس رضوان الله علیه سلسله سندش در نقل این دعای نورانی به او ختم می‌شود، از بزرگان حدیث است. مورد وثوق است.

راوی این دعا شخصی است به نام ثابت بن دینار که مکنی به ابوحمزه ثمالی بوده است ابوحمزة ثمالی طبق بیاناتی که از ائمه علیهم‌السلام رسیده است از نظر زهد، سلمان عصر خود بود. از وجود مبارک امامِ رضا سلام الله علیه نقل شده است که ابوحمزه ثمالی لقمان عصر خود بود. او چهار امام را اِدراک کرد. از محضر نورانی چهار امام، معارف الهی را فرا گرفت. خدمت امام زین العابدین علیه السلام رسید، شاگردی امام باقر سلام الله علیه افتخار او شد. تلمّذ محضر امام صادق سلام الله علیه بهره او شد و مقداری هم از عصر امام کاظم سلام الله علیه را درک کرده است.

این دعای نورانی از نظر سند تام است. گذشته از این که از جهت مضمون و محتوا بسیار بلند است. روایت را از دو جهت می‌توان معتبر دانست. یکی از نظر سند که طریق، طریقیت دارد، نه موضوعیت. گاهی ممکن است روایت ضعیف باشد، ولی محتوای او بسیار عمیق و بلند باشد. با خطوط کلّی قرآن و روایات هماهنگ باشد. این هم یک تبیّن علمی است. یعنی انسان وثوق دارد، اطمینان دارد که این مضمون از غیر خاندان عصمت و طهارت سلام الله علیهم أجمعین نمی‌رسد و نرسیده است. و این که گفته شد: إنْ جآءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَاءٍ فَتَبَیَّنُوا برای آن است که انسان وثوق پیدا کند این مطلب رسیده است. وثوق به صحّت مطلب گاهی از راه طریق است و گاهی از نظر متن . ولی در اینجا جامع بین طریق و محتواست. یعنی هم سند معتبر است، و هم مضمون و محتوا.

علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: «ابوحمزه» از اصحاب حضرت سجّاد علیه‏السّلام و از اصحاب حضرت امام محمّد باقر علیه‏السّلام است؛ و علّت اینکه این دعا به نام ابوحمزه ثمالى معروف شده، چون- طبق روایتى که مرحوم شیخ طوسى در کتاب «مصباح‏المتهجِّد» دارد- این دعا را ابوحمزه ثمالى از حضرت سجّاد روایت کرده؛ و روایت کرده است که حضرت سجّاد علیه‏السّلام در شبهاى ماه مبارک رمضان بیشترِ از شب را نماز مى‏خواندند و وقتى که از نمازها فارغ مى‏شدند آنوقت این دعا را مى‏خواندند.

در حقیقت می توان گفت که دعای ابوحمزه ثمالی یک کتاب تربیت و معرفت و یک دستور جامع سلوکی است