گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

ماه ذی الحجة از ماه های حرام و بسیار گرانقدر است که روزها و شب های ملکوتی و نورانی را در خود جای داده است که برای اهل الله از اهمیت خاصی برخوردار است و بزرگان از اولیای الهی به آن و مخصوصا به دهه اول آن بسیار اهمیت می دادند و شاگردانشان را به مراقبه و انجام دستورات توصیه می کردند. مقاله حاضر به مراقبه های ماه ذی الحجة بر اساس کتاب المراقبات عارف کامل میرزا جواد آقا ملکی تبریزی رحمة الله اختصاص دارد

بسم الله الرحمن الرحیم

مراقبه های ماه ذی الحجة الحرام

منبع: کتاب مراقبات تالیف: عارف کامل میرزا جواد آقا ملکی تبریزی رحمة الله علیه

فضیلت این ماه

اگر چه ماه رمضان افضل ماه‌ها می‌باشد ولی درباره بعضى از روزهاى این ماه فضایلى بیش از ماه رمضان وارد شده است.

این ماه ماه ولایت است که در روز غدیر دین کامل شده و نعمت تمام می‌شود، و به جهت احترام این ماه لازم است انسان با غفلت وارد این ماه نشده از قبل آمادگی ورود و بندگی خداوند در این ماه را فراهم کند.

اعمال دهه اول ذی‌الحجه

ده روز اول ماه ذی‌الحجه ایام معدودات است که «و إذکُرُوا اللَّهَ فِی أیّامٍ [مَعْدُوداتٍ‌] . و خدا را در روزهاى معین یاد کنند.» پس انسان نباید غافل باشد که غفلت با ذکر که در آیه آمده جمع نمی‌شود.

روز اول ذی‌الحجه

• این روز، روز ولادت حضرت ابراهیم و همچنین روزیست که خداوند إبراهیم علیه السّلام را بدوستى خود انتخاب فرمود.

   

• و روزى است که پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم ابو بکر را مأمور خواندن سوره برائت بر مشرکان نمود. در همین حال بر پیامبر وحى شد که این آیه را جز تو یا مردى که از خودت باشد نباید به مشرکان برساند. در این هنگام پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم ، على علیه السّلام را مأمور کرده و به دنبال ابى بکر فرستادند تا آیات را از او گرفته و خودش آن را بخواند و أبو بکر را بازگرداند. على علیه السّلام نیز چنین کرد.

   

اعمال روز اول ذی‌الحجه

• درباره روزه این روز وارد است که :

   

کسى که روز اول ذى حجه را روزه بگیرد، خداوند روزه هشتاد ماه را براى او مى‌نویسد.

• و همچنین مستحب است در این روز نماز حضرت فاطمه زهرا خوانده شود به این نحو که چهار رکعت نماز که در هر رکعت یک بار «حمد» و پنجاه بار«قل هو اللّه احد» باشد بخواند و بعد از نماز تسبیح حضرت زهرا علیها السّلام را گفته سپس بگوید :سُبْحانَ اللَّهِ ذِی الْعِزِّ الشّامِخِ الْمُنِیفِ، سُبْحانَ ذِی الْجَلالِ الْباذِخِ الْعَظِیمِ، سُبْحانَ ذِی الْمُلْکِ الْفاخِرِ الْقَدِیمِ، سُبْحانَ مَنْ یَرى أَثَرَ النَّمْلَةِ فِی الصَّفا، سُبْحانَ مَنْ یَرى وَقْعَ الطَّیْرِ فِی الْهَواءِ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ هکَذا لا هکَذا غَیْرُه (1)

   

اعمال دهه اول ذی‌الحجه

• مستحب است در هر شب از دهه اول ماه بین مغرب و عشا دو رکعت نماز بجا آورده شود، در هر رکعت آن سوره «فاتحة الکتاب» و «اخلاص» و این آیه خوانده شود:

   

وَ واعَدْنا مُوسى‌ ثَلاثینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ میقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعینَ لَیْلَةً وَ قالَ مُوسى‌ لِأَخیهِ هارُونَ اخْلُفْنی‌ فی‌ قَوْمی‌ وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبیلَ الْمُفْسِدین‌ . (2)

کسی که این نماز را بخواند در ثواب با حاجیها شریک می‌شود، گرچه حج نکرده باشد.

• و همچنین مستحب است در تمام این روزها بعد از نماز صبح و مغرب،دعای « اللهم ان هذه الایام التی فضلتها علی غیرها» خوانده شود.

   

• روزه در این دهه اهمیت بسیاری دارد که روایت شده است روزه روز اول آن برابر با روزه هشتاد ماه و روزه نه روز برابر با روزه روزگار مى‌باشد و روزه روز ترویه کفاره شصت سال مى‌باشد.

   

اعمال شب عرفه

این شب شب مناجات بوده و پاداش عبادت در این شب برابر با صدو هفتاد سال عبادت است.

اعمال این شب

• کسی که در این شب توبه کند مورد مغفرت الهی قرار می‌گیرد.

   

• مستحب است دعای اللهم یا شاهد کل نجوی در این شب خوانده شود.

   

• وهمچنین زیارت حضرت سید الشهدا در این شب سفارش شده است.

   

اعمال روز عرفه

روزه

روزه در روز عرفه بسیار سفارش شده و در روایتی صحیح روزه این روز را کفاره نود سال می‌داند.

دعای عرفه

اهمیت دعای عرفه از روزه این روز بیشتر است لذا اگر ضعف روزه مانع دعا شود بهتر است روزه نگرفته و دعای عرفه خوانده شود، در هنگام دعا باید به  شرایط و آداب دعا توجه ویژه‌ای داشت.

مکان دعا

بهترین مکان برای دعای عرفه کربلا می‌باشد که در روایتی از امام صادق علیه السلام وارد است:

خداوند متعال قبل از اهل عرفات براى زائرین قبر حسینى علیه السّلام جلوه کرده، نیازهاى آنان را برآورده، گناهانشان را بخشیده و آنان را به خواسته‌هایشان مى‌رساند. آنگاه نزد اهل عرفات آمده و با آنان نیز این گونه رفتار مى‌کند.

زیارت امام حسین علیه السلام

زیارت امام حسین علیه السلام در این روز بسیار سفارش شده تا آنجا که در روایتی ثواب این زیارت را برابر با یک میلیون حج با قائم آل محمد صلّى اللّه علیه و آله و سلّم، یک میلیون عمره با رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم، آزاد کردن یک میلیون برده و کالاهایى که باندازه بار یک میلیون اسب باربر باشد می‌داند.

نماز قبل از دعا

بعد از زیارت قبل از این‌که دعا را آغاز کند دوازده رکعت نماز وارد شده که در هر رکعت یک بار «فاتحه الکتاب» «آیة الکرسى» و«قل هو اللّه احد»بخواند. پس از آن باندازه‌اى که مى‌تواند قرآن خوانده سپس سجده کرده و بعد از سجود بگوید:«سُبْحانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَ فازَ بِهِ، سُبْحانَ مَنْ تَعَطَّفَ بِالْحِلْمِ وَ تَکَرَّمَ بِهِ، سُبْحانَ مَنْ أَحْصى کُلَّ شَیْ‌ءٍ وَ عَلِمَ بِهِ، سُبْحانَ مَنْ لا یَنْبَغِی انْ یُسَبَّحَ سِواهُ، سُبْحانَ ذِی الْعِزِّ وَ الْقُدْرَةِ، سُبْحانَ الْعَظِیمِ الاعْظَمِ.

اسْأَلُکَ یا رَبِّ بِمَعاقِدِ الْعِزِّ مِنْ عَرْشِکَ وَ بِاسْمِکَ الْعَظِیمِ، وَ أَسْأَلُکَ بِالْمُسْتَجابِ مِنْ دُعاءِکَ، وَ بِنُورِ وَجْهِکَ انْ تُصَلِّیَ عَلى‌ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ-»و سپس خواسته‌هاى خود را از خدا بخواهد.

اگر حال این نماز را نداشت، پیش از این که از حرم خارج شود، در زیر آسمان دو رکعت نماز خوانده، آنگاه بازگشته و امام علیه السّلام را زیارت کند. و اگر در غیر کربلا بود بعد از نماز ظهر و عصر و در زیر آسمان این دو رکعت را بجاآورده و سپس به محل دعاى خود برود. او باید این دو رکعت را بخوبى بجا آورد. زیرا بمنزله هدیه‌اى است که انسان پیش از حضور در پیشگاه بزرگان آن را بعنوان هدیه به او تقدیم مى‌کند.

اعمال شب عید قربان

شب عید قربان یکی از چهار شبی می‌باشد که امیر‌المؤمنین دوست داشتند خود را برای عبادت فارغ کنند از امام صادق علیه السلام نقل شده درباره امیرالمومنین می‌فرمودند:کان یعجبه ان یفرغ نفسه أربع لیال فی السنة، و هی أوّل لیلة من رجب، و لیلة النّصف من شعبان، و لیلة الفطر، و لیلة الأضحى. (3)

و همچنین در این شب سفارش اکیدی به زیارت حضرت سیدالشهدا شده است که در روایتی از امام صادق علیه السلام چنین آمده است:

کسى که امام حسین علیه السّلام را در یکى از سه شب زیارت کند، خداوند گناهان گذشته و آینده او را مى‌آمرزد. راوى پرسید کدام شبها؟ فرمودند: شب عید فطر و شب عید قربان و شب نیمه شعبان. (4)

اعمال روز عید قربان

مقدمات نماز عید

در ابتداى روز بنیت پاک نمودن قلب از اشتغال به غیر خدا غسل کن. آنگاه «اللّه اکبر» ى واقعى گفته و با این تکبیر تمام موجودات، جز شکوه و بزرگى او را کوچک شمار. و بنیت پوشش و آرایش با لباس تقوى و اخلاق نیکو، تمیزترین لباسهاى خود را پوشیده و در این هنگام  دعای روز عید قربان را بخوان، آنگاه بطرف مصلا حرکت کرده و داه بگو بسم الله و بالله الله اکبر...

و وقتى که به مصلا رسیده و در جاى نمازت نشستى، دعای قبل از نماز عید قربان را بخوان.

بهتر است نماز عید بر روى زمین غیر مفروش بجا آورده شود تا تواضع در آن بیشتر باشد.

چگونگی نماز عید

نماز عید دو رکعت است در رکعت اول حمد و سوره اعلى بخواند و بعد از قرائت پنج تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر این قنوت را بخواند اللَّهُمَّ [أَنْتَ أَهْلُ‌] أَهْلَ الْکِبْرِیَاءِ وَ الْعَظَمَةِ وَ أَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ وَ أَهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ وَ أَهْلَ التَّقْوَى وَ الْمَغْفِرَةِ أَسْأَلُکَ بِحَقِّ هَذَا الْیَوْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ عِیدا وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهِ عَلَیْهِ وَ آلِهِ ذُخْرا وَ شَرَفا وَ مَزِیدا أَنْ تُصَلِّیَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُدْخِلَنِی فِی کُلِّ خَیْرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تُخْرِجَنِی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیْرَ مَا سَأَلَکَ مِنْهُ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ وَ أَعُوذُ بِکَ فِیهِ مِمَّا اسْتَعَاذَ مِنْهُ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ پس تکبیر ششم بگوید و به رکوع رود و بعد از رکوع و سجود برخیزد به رکعت دوم و بعد از حمد سوره و الشمس بخواند پس چهار تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیرى آن قنوت را بخواند و چون فارغ شد تکبیر پنجم گوید و به رکوع رود پس نماز را تمام کند.که در این صورت با احتساب تکبیر شروع نماز در رکعت اول هفت تکبیر و در رکعت دوم پنج تکبیر دارد که مجموعا دوازده تکبیر می‌شود.

و مستحب است بعد از نماز دعایی که روایت شده خوانده شود، که یکى از آنها دعای ندبه است. دعایى که به ما مى‌گوید چگونه در این روز به یاد امام و حاکم زمان خود بوده و چه کسى سزاوارتر از ما به ما مى‌باشد. و این که چگونه براى از دست دادن امام خود گریان و اندوهناک باشیم.

قربانی کردن

استحباب قربانی در این روز به حدی است که در روایات با تعابیر وجوبی از آن یاد شده و بهتر است در هنگام ذبح آنچه را امیر المؤمنین علیه السّلام مى‌گفت، بگوید:

بسم اللّه، وجّهت وجهی للّذی فطر السّموات و الأرض حنیفا [مسلما] و ما أنا من المشرکین انّ صلوتی و نسکی و محیای و مماتی للّه ربّ العالمین، اللّهم منک و لک.

مستحب است اولین چیزی که در این روز می‌خورد گوشت قربانی باشد.

مصارف گوشت قربانی

گوشت قربانی را سه قسمت کند:

• قسمتی به همسایگان

   

• قسمتی برای خانواده

   

• و قسمتی را برای سائلین

   

پوست آن را صدقه دهد و مزد قصاب را از گوشت قربانی ندهد.

مراقبات عید غدیر

روز غدیر نسبت به روزمبعث بمنزله آخرین جزء از علت تامه، بلکه بمنزله باطن یک چیز ظاهر و بمنزله روح نسبت به انسان است. زیرا تمام خیرها و سعادتهایى که در مبعث وجود دارد مشروط به ولایت امیر المؤمنین و فرزندان امامش مى‌باشد.

فضیلت روز غدیر

امام رضا در روایتی درباره عید غدبر مطالبی می گویند که بخش از آن را در اینجا ذکر می‌کنیم:

روز غدیر روزى است که حضرت إبراهیم در آن روز از آتش رهایى یافت و برای شکر‌گذاری آن روز را روزه گرفت.

روز کمال دین است که در این روز پیامبر گرامی اسلام على علیه السّلام را بعنوان جانشین خود معرفى و فضیلتهاى او را بیان نمود.

کسی که در این روز خداوند را عبادت کند و خود و خانواده و برادرانش را در وسعت قرار دهد، خداوند او را از آتش رهانیده مال او را افزایش می‌دهد.

کسى که در روز غدیر به روى برادر خود تبسم نماید، در قیامت مورد رحمت قرار گرفته، خداوند متعال هزار حاجت او را برآورده نموده و در بهشت قصری از مروارید به او می‌دهد و چهره او را زیبا می‌کند.

این، روز روز زینت است، کسى که براى روز غدیر خود را بیاراید، خداوند تمام گناهان کوچک و بزرگ او را بخشیده، و فرشتگانى را مأمور مى‌کند از این روز تا سال آینده در چنین روزى، براى او کارهاى نیک نوشته و مقام او را بالا ببرند و اگر از دنیا برود با شهادت از دنیا رفته و اگر زنده بماند با سعادت زندگانى خواهد کرد.

کسى که به مؤمنى غذا بدهد، مانند کسى است که به تمام پیامبران و صدیقین غذا داده است.

کسى که مؤمنى را دیدار کند خداوند هفتاد نور وارد قبر او نموده، قبر او را وسعت داده و هر روز هفتاد هزار فرشته از قبر او دیدن کرده و به او مژده بهشت مى‌دهند.

در این روزخداوند ولایت را بر اهل آسمان‌ها عرضه کرد و اهل آسمان هفتم پیش از دیگران آن را پذیرفتند.

اعمال شب عید غدیر

نماز این شب

در یک نماز دوازده رکعتی وارد شده که مجموع دوازده رکعت، یک سلام در پایان نماز دارد. بعد از هر دو رکعت نشسته تشهد بگوید، در هر رکعتى ده بار «حمد» و«قل هو اللّه احد»و یک بار «آیة الکرسى» و در رکعت دوازدهم هفت بار «حمد» و«قل هو اللّه احد»خوانده، سپس دست به قنوت برداشته و ده بار در آن بگو: لا إله إلا اللّه وحده لا شریک له، له الملک و له الحمد یحیی و یمیت و هو حیّ لا یموت بیده الخیر و هو على کلّ شی‌ء قدیر

آنگاه رکوع و سجده را انجام داده و ده بار در سجده بگو:سبحان من أحصى کلّ شی‌ء علمه، سبحان من لا ینبغى التّسبیح إلا له سبحان ذى المنّ و النّعم سبحان ذى الفضل و الطّول سبحان ذى العزّ و الکرم، أسألک بمعاقد العزّ من عرشک و منتهى الرّحمة من کتابک و بالاسم الأعظم و کلماتک التّامّة ان تصلّى على محمّد رسولک و أهل بیته الطّاهرین و أن تفعل بى و حاجات خود را بگوید و سپس بگوید:انک‌ سمیع مجیب.

دعای این شب

مضمون این دعا شاهد درستى آن بوده و با این جمله شروع مى‌شود: اللهم انک دعوتنا الی سبیل طاعتک ...

اعمال روز غدیر

درباره این روز امام رضا علیه السلام سخنرانی طولانی از امیرالمومنین نقل می‌کنند که در ضمن آن امیرالمومنین به اعمال این روز از قبیل نیکوکاری، مهربانی و الفت با مومنین، روزه گرفتن، قرض دادن، رفع گرفتاری مومنین، صدقه و..اشاره می‌کنند و در انتها می‌فرمایند:

این مطالب را حاضرین به غایبین اطلاع دهند. باید افراد بى‌نیاز به یارى نیازمندان شتافته و توانگران به افراد ضعیف کمک کنند. رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم این مطالب را به من دستور داده بود

بیست و چهارم ذی‌الحجه

مناسبات این روز

روز بیست و چهارم ذی‌الحجه روز مباهله و همچنین روزی است که امیرالمؤمنین علیه السّلام انگشترى خود را در حال رکوع به فقیر بخشید که خداوند نیز او را در کتاب خود، به عنوان ولىّ مؤمنین معرفى نموده و صفات نیکى را براى او برشمرد:

إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ. (5)

ولىّ شما، تنها خدا و پیامبر اوست و کسانى که ایمان آورده‌اند: همان کسانى که نماز برپا مى‌دارند و در حال رکوع زکات مى‌دهند.

مباهله

مباهله پیامبر اسلام در این روز با مسیحیان موجب خوارى آنان شد، ایشان بعد از مباهله مجبور به پرداخت جزیه شدند.

آیه مباهله در این روز نازل شد: فَمَنْ حَاجَّکَ فیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْکاذِبین‌ (6) و پیامبر گرامی اسلام با به همراه بردن امیرالمومنین و فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین علیهم السلام به مباهله پرداخته که موجب عزت اسلام شد.

در این آیه على علیه السّلام نفس پیامبر شمرده شده که این امر خود دلیلى بر حقانیت شیعه است.

دعای مباهله

در این روز چند دعا وارد شده:

مهمترین آنها دعای رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم مى‌باشد که با جمله اللهم انی اسئلک من بهائک بابها... آغاز می‌شود.امام صادق از امام باقر نقل می‌کنند که فرمودند:

اگر بگویم اسم اعظم خداوند در این دعا مى‌باشد، راست گفته‌ام. و اگر مردم مى‌دانستند این دعا چه اثرى در اجابت دعا دارد با تمام توان براى آموختن آن تلاش مى‌کردند.

سید ابن طاووس می‌گوید:

من نیز براى برآورده شدن حاجاتم آن را خوانده و به نتیجه مى‌رسم.

این دعا را جبرییل علیه السّلام براى رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله و سلّم آورده و گفت:

با وصى، دو نوه و دخترت با آنان مباهله کن و این دعا را بخوان.

همچنین از دعاهاى این روز مى‌توان دعای گرانقدری را که به امیر المومنین علیه السلام منسوب است، نام برد. متن این دعا بهترین گواه بر درستى این نسبت است. زیرا در آن دعا، اشارات فراوانى به معانى نامهاى خداوند و آثار آن شده که این کار از کسى جز آنان یا کسانى که از آنان آموخته باشند، برنمى‌آید.

نزول آیات مبارک سوره «هل اتیٰ» در شأن امیرالمومنین علی علیه السلام و اهل بیت سلام اللّه علیهم

روز بیست و پنجم ذی الحجه روز نزول آیات مبارک سوره «هل اتیٰ» در شأن امیرالمومنین علی علیه السلام و اهل بیت سلام اللّه علیهم می‌باشد و در روایات مستفیضه شان نزول این آیات چنین نقل شده است که روزی امام حسن و حسین علیهم السلام بیمار شدند، پیامبر و گروه زیادى، از آنان عیادت کردند، مردم اظهار داشتند:

یا على علیه السّلام براى بهبودى حالشان نذرى کن؟

فرمود: اگر از این بیمارى شفا یافتند، به شکرانه آن سه روز روزه مى‌گیرم

فاطمه زهرا علیها السّلام» و «فضه» نیز همین نذر را کردند، و هر دو شفا یافتند.

در آن ایّام، امام علیه السّلام دستشان خالى بود و یک شب اجیر شد، و نخلستانى را آب داد و مقدارى جو در عوض آن گرفت و به منزل آورد حضرت فاطمه علیها السّلام آن را به سه قسمت تقسیم کرد و یک سوم آن را تبدیل به آرد نمود و از آن پنج قرص نان پخت، که به هر نفر یک قرص برسد، امام علیه السّلام نماز مغرب را با پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم ادا کرد و به منزل بازگشت، تا افطار نماید، در این موقع فقیرى به در خانه آمد و گفت:

سلام بر شما اى اهل بیت پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم مسکینى از مسلمین هستم و محتاج غذا؟ خداوند غذاى بهشتى به شما دهد؟

امام صداى او را شنید و فرمود:

سهم مرا به او بدهید!

حضرت فاطمه علیها السّلام و سایر اهل بیت علیهم السّلام همین کار را کردند و آن شب جز آب چیزى تناول نکردند.

روز دوم، همین داستان تکرار شد و غذا را به یتیمى دادند که گفت: پدرم در عقبه شهید شد.

روز سوم، اسیرى به در خانه آمد و گفت: اى اهل بیت، ما را اسیر مى‌کنید، ولى غذایمان نمى‌دهید؟ خداوند غذاى بهشتى به شما دهد، مرا سیر کنید، قسمت سوم را به او دادند و بدین ترتیب، سه روز متوالى با آب افطار کردند.

روز چهارم که نذرشان ادا شده بود، على علیه السّلام دست فرزندان خود را گرفت و به دیدار پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم رفت و از شدّت گرسنگى بدنشان مى‌لرزید، وقتى چشم پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم به آنها افتاد، فرمود:

اى ابو الحسن علیه السّلام چرا شما را این قدر ناراحت مى‌بینم؟

و سپس به دیدار فاطمه علیها السّلام رفتند و او را در محراب عبادت دیدند، که از شدّت گرسنگى، شکم به پشت چسبیده، وقتى چشم پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم به دخت گرامیش افتاد، عرضه داشت:

پناه بر خدا اهل بیت محمد صلّى اللّه علیه و آله و سلّم از گرسنگى مى‌میرند !

در پى آن جبرییل بر پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم فرود آمد و گفت:

محمد خداوند بخاطر اهل بیتت به تو تبریک مى‌گوید.

فرمود: چرا؟ جبرییل .

در این جا جبرییل این آیات را بر زبان پیامبر صلّى اللّه علیه و آله و سلّم جارى ساخت:

هَلْ أَتى‌ عَلَى الْإِنْسانِ حینٌ مِنَ الدَّهْرِ لَمْ یَکُنْ شَیْئاً مَذْکُوراً...

خداوند متعال با بیان این آیات و ذکر این فضائل در شأن اهل‌بیت علیهم‌السلام آنان را بگونه‌اى به ما معرفى نمود که جاى هیچ شک و شبهه‌اى باقى نمانده و بدین وسیله دین ما را کامل و نعمتهاى خود را بر ما تمام کرد، پس شیعیان در این روز باید با نماز شکر، روزه، و سجده خداوند را شکر کرده و مهمترین عامل برای شکر این است که با تفکر در این نعمت اهمیت و قدر این نعمت را بشناسد.

اعمال آخر ذی الحجه

مستحب است در روز آخر ذی الحجه دو رکعت نماز که در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه سوره «قل هو اللّه احد» و ده مرتبه «آیة الکرسى» خوانده شود،

سپس این دعا را خوانده شود:«اللّهمّ ما عملت فی هذه السنة من عمل نهیتنی عنه و لم ترضه و نسیته و لم تنسه، و دعوتنی إلى التّوبة بعد اجترائی علیک، اللّهمّ فإنّی استغفرک منه فاغفر لی، و ما عملت من عمل یقرّبنی إلیک فاقبله منّی، و لا تقطع رجایی منک یا کریم . خداوندا بخاطر انجام کارهایى که بر خلاف رضایت تو بوده و تو مرا از آن نهى نموده بودى از تو آمرزش مى‌خواهم. کارهایى که من آن را فراموش کرده‌ام ولى تو بیاد دارى.

در روایات بسیاری تاکید شده که در آخر هر روز و هر ماه اعمال آن روز یا ماه را جبران کنیم و چون آخر ذی‌الحجه آخر سال است خواندن این دعا تناسب زیادی دارد که شاهد صحت این دعاست.

پانویس

(1)   مصباح المتهجد: ۶۷۱.

(2)   اعراف.آیه ۱۴۲

(3)   الإقبال بالأعمال الحسنة (ط - الحدیثة)، ج‌۲، ص: ۱۸۹

(4)   کامل الزیارات، النص، ص: ۱۸۰

(5)   مائده .آیه ۵۴ و ۵۵

(6)   آل‌عمران : ۶۱