گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

و از جمله خطبه ‏هاى آن حضرت است که علىّ بن‏عیسى إربلى آورده است: خَطَبَ الْحُسَیْنُ علیه السلام، فَقَالَ: أَیُّهَا النَّاسُ! نَافِسُوا فِى الْمَکَارِمِ، وَ سَارِعُوا فِى الْمَغَانِمِ، وَ لَا تَحْتَسِبُوا بِمَعْرُوفٍ لَمْ تَعْجَلُوا. وَ اکْسِبُوا الْحَمْدَ بِالنُّجْحِ، وَ لَا تَکْتَسِبُوا بِالْمَطَلِ ذَمًّا؛ فَمَهْمَا یَکُنْ لِاحَدٍ عِنْدَ أَحَدٍ صَنِیعَه لَهُ رَأَى أَنَّهُ لَا یَقُومُ بِشُکْرِهَا فَاللَهُ لَهُ بِمُکَافَأَتِهِ؛ فَإنَّهُ أَجْزَلُ عَطَآءً وَ أَعْظَمُ أَجْرًا. [1] وَ اعْلَمُوا أَنَّ حَوَآئِجَ النَّاسِ إلَیْکُمْ مِنْ نِعَمِ اللَهِ عَلَیْکُمْ؛ فَلَا تَمَلُّوا النِّعَمَ فَتَحُورَ نِقَمًا. [2] وَ اعْلَمُوا أَنَّ الْمَعْرُوفَ مُکْسِبٌ حَمْدًا، وَ مُعْقِبٌ أَجْرًا. فَلَوْ رَأَیْتُمُ الْمَعْرُوفَ رَجُلًا رَأَیْتُمُوهُ حَسَنًا جَمِیلًا یَسُرُّ النَّاظِرِینَ؛ وَ لَوْ رَأَیْتُمُ اللُؤْمَ رَأَیْتُمُوهُ سَمِجًا مُشَوَّهًا تَنَفَّرُ مِنْهُ الْقُلُوبُ، وَ تَغُضُّ دُونَهُ‏ الأبْصَارُ. [3]

أیّهَا النّاسُ! مَنْ جَادَ سَادَ؛ وَ مَنْ بَخِلَ رَذِلَ. وَ إنَّ أَجْوَدَ النَّاسِ مَنْ أَعْطَى مَنْ لَا یَرْجُوهُ. وَ إنَّ أَعْفَى النَّاسِ مَنْ عَفَا عَنْ قُدْرَه. وَ إنَّ أَوْصَلَ النَّاسِ مَنْ وَصَلَ مَنْ قَطَعَهُ.

وَ الاصُولُ عَلَى مَغَارِسِهَا بِفُرُوعِها تَسْمُو؛ فَمَنْ تَعَجَّلَ لِاخِیهِ خَیْرًا وَجَدَهُ إذَا قَدِمَ عَلَیْهِ غَدًا. وَ مَنْ أَرَادَ اللَهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى بِالصَّنِیعَه إلَى أَخِیهِ کَافَأَهُ بِهَا فِى وَقْتِ حَاجَتِهِ، وَ صَرَفَ عَنْهُ مِنْ بَلآءِ الدُّنْیَا مَا هُوَ أَکْثَرُ مِنْهُ. وَ مَنْ نَفَّسَ کُرْبَه مُؤْمِنٍ فَرَّجَ اللَهُ عَنْهُ کُرَبَ الدُّنْیَا وَ الآخِرَه. وَ مَنْ أَحْسَنَ أَحْسَنَ اللَهُ إلَیْهِ؛ وَ اللَهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ. [4]

ترجمه:

«حسین علیه السّلام خطبه ‏اى انشاء نموده و فرمود: اى مردم! در صفات حمیده بر یکدیگر افتخار کنید! و بر مکارم اخلاق مباهات نمائید! و در فراگیرى از ثمرات با ارزش روحى و معنوى شتاب ورزید! کار نیکى را که در آن سرعت ندارید، به حساب نیاورید! با ظفر و پیروزى در به پایان رساندن کار، ستایش و تمجید براى خود بیافرینید! و با سستى و کندى کسب سرزنش و مذمّت نکنید! و بدانید که: در هر شرط و موقعیّتى که کسى به دیگرى احسان نموده و چنین مى‏ پندارد که او به شکرش قیام نکرده و به سپاس برنخاسته است، خداوند خودش براى او جزا و پاداش است؛ چون بخشش خداوند فراوان‏تر و سرشارتر، و مزدش بزرگتر است.

و بدانید که حوائج مردم به شما از جمله نعمتهاى خداوندى است بر شما؛ پس با این نیازمندیها با ملال و خستگى مواجه نشوید تا آن نعمتها به مکافات و انتقام تبدیل نشود.

و بدانید که کارهاى خوب و پسندیده، ستایش و آفرین را در بر دارد، و اجر و پاداش نیک را به دنبال مى ‏کشد. و اگر شما خوبى و پسندیدگى را به‏ صورتى مجسّم مى‏ دیدید، هر آینه آن را به صورت مردى زیبا و نیکو روى و جمیل المنظر مى‏ یافتید، که براى نظاره کنندگان بهجت بخش و مسرّت‏ آمیز بود. و اگر شما زشتى و نکوهیدگى را به صورتى مجسّم مى ‏دیدید، هر آینه آن را به صورت مردى زشت و کریه المنظر مى ‏یافتید که دل‏ها از او مى ‏رمید، و در برابر آن چشم‏ها و نگاه ‏ها به زیر مى ‏آمد.

اى مردم! کسى که بخشش کند سرور و بزرگ مى ‏شود؛ و کسى که بخل ورزد به پستى مى‏ گراید. و سخى ‏ترین مردم آنکس است که ببخشد به کسى که در او امید تلافى و پاداش ندارد. و با گذشت ‏ترین مردم کسى است که با وجود قدرت و توانائى عفو پیشه گیرد. و پیوند کننده ‏ترین مردم کسى است که با افرادى که با او بریده ‏اند بپیوندد.

تنه درختان و غیرها با وجود اتّکاى آنها به ریشه‏ هاى خود، به واسطه شاخه‏ ها بالا مى ‏روند و رشد مى ‏کنند و بهره مى‏ دهند. پس هر کس براى رسانیدن خیرى به برادرش شتاب ورزد؛ شاخه‏ اى از درخت معنویّت آفریده؛ فردا که بر آن وارد مى شود آن خیر را خواهد یافت.

و کسى که در احسانى که به برادرش کرده است خدا را در نظر داشته و براى رضاى او انجام داده است، خداوند در وقت نیازمندى او، آن خیر را به او مى ‏رساند؛ و بیشتر از آن مقدار، از بلاهاى دنیا را از او مى ‏گرداند و دور مى ‏کند. و کسى که غم و اندوه مؤمنى را بزداید، خداوند غم و غصّه‏ هاى دنیا و آخرت را از او مى ‏گرداند. و کسى که نیکوئى کند، خداوند به او نیکوئى مى‏ کند. و البتّه خداوند نیکوکاران را دوست دارد». [5]

پی نوشت ها:

[1] از کلمه مَهْما یَکُنْ تا اینجا را حاجى نورى (قدّه) در «مستدرک الوسآئل» ج 2، ص 396، در کتاب امر به معروف و نهى از منکر، حدیث شماره 6، از «کشف الغمّه» نقل کرده است‏

[2]. از کلمه وَاعْلَموا تا اینجا را از «کشف الغمّه» با عبارت فَتَحولَ نِقَمًا، و از «بحار الانوار» از «اعلام الدّین» دیلمى با عبارت فتَحوَّلَ إلى غَیْرَکُمْ، مرحوم نورى در «مستدرک» ج 2، ص 399، به شماره 1 در باب وجوب حسن جواب النّعم بالشّکر و أدآء الحقوق، از کتاب أمر به معروف نقل نموده است.

[3] از کلمه واعْلَموا تا اینجا را در «مستدرک» ج 2، ص 394، به شماره 18 در باب استحباب معروف و کراهت ترک آن از کتاب أمر به معروف، حاجى نورى (قدّه) از «بحار الانوار» از «اعلام الدّین» دیلمى نقل کرده است با دو کلمه زیاده بر آن: اوّل اینکه پس از یَسُرُّ النّاظِرینَ، عبارت و یَفوقُ الْعالَمینَ را آورده است. دوّم اینکه پس از کلمه سَمِجًا، قَبیحًا را اضافه نموده است.

[4] کشف الغمّه» طبع سنگى، ص 184