گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

برای اولین بار مستندات تاریخی زیارت پیاده بر اساس قرآن و روایات و سیره علما و حتی در سایر ادیان توسط استاد حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی بررسی شده و "بر مرکب إرادت" نام گرفته است. «بخش ششم» آن تقدیم می گردد.

بسم الله الرحمن الرحیم

کتاب بر مرکب إرادت، فرهنگ نامه زیارت با پای پیاده (۶)

منبع: تالیف حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

زیارت اماکن مقدّسه با پای پیاده در سیرۀ معصومین و اولیاء الهی

درباره پیاده به حج رفتن احادیث فراوانى وارد شده است و در آنها مضامین چشمگیرى وجود دارد. حج به دو گونه صورت مى‏گیرد: با مرکب و پیاده. در صورتى که انسان بتواند پیاده به سرزمین وحى برود و از وسیله استفاده نکند، پاداشى مى ‏برد که حساب آن فقط با خداست.  طبق مضامین روایات، تفاوت حج پیاده نسبت به حج با مرکب همانند خورشید به ماه است.

امام باقر علیه السلام می فرمایند: ابن عباس می گوید:

پشیمان نشدم به چیزی که اتفاق افتاد مگر به اینکه پیاده به سمت خانه ی خدا پیاده نرفتم . چون از رسول خدا صلی الله علیه و آله شنیدم هر کس حج کند خانه ی خدا را با پای پیاده خداوند برای او ثواب هفتاد هزار ثوابی که در خانه ی خودش انجام شده باشد می نویسد . کسی پرسید ثواب کارهای خوب در خانه خدا چقدر است ؟ حضرت فرمود :هفت میلیون حسنه به حساب می آید .و فرمود ثواب حج پیاده بر سواره  مثل نور ماه کامل در آسمان است نسبت به بقیه ستارگان. (المحاسن، ص 70)

در پیاده رفتن به سمت محبوب و أحبّاء او ، آثار و محل تجلیات او نوعی ادب و تواضع و محبت و عنایت است که همه اینها بیانگر میزان بندگی و عبودیت است کما اینکه در عالم مادی هم مشاهد می کنیم که هر عاشقی برای نیل به معشوقش خود را به خواری و کوچکی و تواضع می کشاند و از این طریق محبتش را اظهار و اعلان می کند.

امام صادق علیه السلام : مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَیْ‌ءٍ مِثْلِ الصَّمْتِ وَ الْمَشْیِ إِلَى بَیْتِهِ. (الخصال، ج‏1، ص: 35)

(خداوند به چیزی مانند سکوت و پیاده روی به سمت خانه اش عبادت نشده است)

سالى امام‏ حسن مجتبى علیه السلام بصورت پیاده به سمت مکه حرکت کرد، در بین راه پاهاى او تاول زد. بعضى از اصحاب امام اجازه خواستند تا روغنى بخرند و به پاى ایشان بمالند، امام علیه السلام فرمود: «هرگز، خداوند مى ‏خواهد بنده‏اش را در مسیر زیارت بیتش اینگونه مشاهده کند.» (تفسیر قمى، ص 431)

آنچه در راه طلب خسته نگردد هرگز                       پای پر آبله و بادیه پیمای من است

امام صادق علیه السلام در این باره فرمود: «برترین بندگى خدا پیاده به مکه رفتن است». (فقیه، ج 2، ص 222،  روایت 2240)

حضرت آدم علیه السلام تمامی حج هایش را با پای پیاده انجام داد تا جاییکه نوشتند: هزار بار به زیارت خانه خدا رفت، در حالی که این مسیر را به وسیله قدم‌هایش پیمود. (وسایل الشیعه، ج۱۱ ص۱۳۲)

معروف و مشهور است که وجود مقدس امام حسن مجتبی علیه السلام بیست و پنج مرتبه از مدینه با پای پیاده به زیارت خانه خدا رفتند (فضائل الخمسه من الصحاح السته، ج۳ ص۳۵۱).

لذا رویه امام حسن مجتبى علیه السلام این بود که هر گاه به حج مشرف مى‏ شد با خود چندین کفش مى‏برد تا اگر کفشى در طول مسیر پاره شود دیگرى را بپوشد. (فقیه، ج 2، ص 222، روایت 2241)

در یکی از این سفرها آمده است که امام حسن علیه السلام در مسیر زیارت خانه خدا، از مرکب پیاده شده و مسافت بین مدینه تا مکه را با پای پیاده طی نموده و تمام کاروان نیز به تأسی از ایشان از مرکب پیاده شدند؛ به گونه‌ای که دیگر سواره‌ای در کاروان وجود نداشت (صلح الحسن (علیه السلام)، ۲۷ و ۲۸)

زیارت بیت الله با پای پیاده درباره امام حسین علیه السلام هم نقل شده که حضرت این راه را پیاده می‌ پیمود، در حالی که محمل‌ ها و جهازها در کنار ایشان حرکت می‌کردند. (من لایحضره الفقیه: ج۳ ص۵۴)

در حالات امام سجاد علیه السلام است که حضرت گاهى به حج مى ‏رفت در حالى که مرکب با او بود، ولى به دنبال او مى ‏آمد و امام علیه السلام بر آن سوار نمى ‏شد.

حکایتی زیبا از امام سجاد علیه السلام در سفر پیاده به حجّ

روزى بادیه نشینى در صحرا به دنبال حاجتى از قافله بازماند. ناگهان با کودکى مواجه شد که پیاده مى‏رفت. با خود گفت صحراى پرخطر و کودکى پیاده؟ به او نزدیک شد و سلام کرد، جواب شنید، گفت: کجا مى‏روى؟ گفت: به زیارت خانه خدا. به او گفت:

تو کوچکى و این سفر براى تو مناسب نیست. پاسخ داد: از من کوچکترها هم به حج مى‏روند. پرسید: توشه تو چیست؟ پاسخ داد: توشه من تقواى من و راحله من پاهاى من است. به او گفت: طعام با خود دارى؟ پاسخ داد: آیا زیباست انسان را دعوت کنند و او با خود طعام ببرد؟ بادیه نشین با کمال دقت نگریست. او کودکى بسیار خوشرو زیبا با لباسهاى سپید بود. از او خواست تا خود را معرفى کند. فرمود: من على بن الحسین هستم.

پرسید کسى که با توست کیست؟ پاسخ داد: او برادرم خضراست. هر روز به نزد من مى‏آید و به من سلام مى‏کند. به او گفت: جانم به فدایت چهار زاد و توشه به من بنما.

امام علیه السلام فرمود:

«دنیا را به کمال و تمام مى‏بینم که مملکت خداست، خلق خدا را مى‏بینم که بندگان کوچک خدایند، تمامى اسباب را مى‏بینم که در دست خدا و وسیله روزى‏اند و قضاى خدا را مى‏بینم که در تمام زمین نافذ است». (فروع کافى، ج 4، ص 269)

ابان بن تَغلب، که از یاران دانشمند و بزرگ امام صادق علیه السلام است، مى‏گوید: در سفر حج، من از مدینه تا مکّه همراه امام صادق علیه السلام بودم، وقتى آن حضرت به حرم رسید، از مرکب خود پیاده شد و غسل کرد و کفش خود را به دست گرفت و با پاى برهنه وارد حرم شد و من هم مثل آن حضرت رفتار کردم، وى با دیدن وضع من فرمود: هر کس این گونه که تو رفتار کردى، به منظور تواضع و کوچکى در برابر خداوند رفتار کند، خداوند صد هزار گناه او را محو مى‏کند و براى او صدهزار حسنه مى‏نویسد، به او صد هزار رتبه مى‏دهد و صد هزار حاجت او را برآورده مى‏سازد. (کافى، ج 4، ص 398، وسائل الشیعه، ج 9، ص 315)

امام کاظم علیه‏السلام یک بار بیست و پنج روز و سفر دیگر بیست و چهار و سفر سوّمش بیست و شش روز پیاده مسافت هشتاد فرسخى میان مدینه و مکّه را طى کرد. (کتاب حج ص 21)

ملّا صدرا هفت بار خانه خدا را با پای پیاده زیارت کرد

شخصیت فیلسوف نامدار تاریخ اسلام جناب صدرالمتالهین شیرازی اعلی الله مقامه الشریف بر کسی پوشیده نیست تا جاییکه سیدنا الاستاد علامه طهرانی درباره ایشان می فرمودند:

صدر المتألّهین شیرازى، افتخار ما و افتخار اسلام و مسلمین و افتخار بشریّت تا روز قیامت. (الله شناسى، ج‏3، ص: 169)

حضرت آیت الله حسن زاده آملی حفظه الله می ‌‌فرمود: جناب علامه طباطبایی رحمت الله علیه، کلید را از جیبشان در آورده بودند و می‌‌خواستند در منزل را باز کنند و بروند داخل؛ نگاهی کردند به من و فرمودند: آقا ما هر چه داریم از آخوند (یعنی ملاصدرا) داریم. (پایگاه رسمی آیت الله رمضانی، پرسش و پاسخ عرفانی)

در احوال ملا صدرا این شخصیت عظیم الهی نوشته ‌اند که وی هفت بار پیاده به سفر مکه رفته است. و سرانجام در سفر هفتم بر سر راه خود به مکّه و زیارت کعبه در شهر بصره از شهرهای عراق بیمار شد و چشم از جهان فرو بست ولی او را به شهر نجف که آرامگاه امام علی علیه‌السلام در آن قرار دارد بردند و بنابر گفته نوه او به نام علامه محمد علم الهدی که یکی از ستارگان دانش در زمان خود و فرزند علامه فیض کاشانی است، او را در طرف چپ صحن حرم امام علی علیه‌السلام دفن کردند. (منبع: بنیاد حکمت اسلامی صدرا)

زیارت پیاده به اماکن مقدس منحصر به اسلام نیست

این شیوه از ارادات، اختصاص به دین و فرهنگ خاصی هم ندارد، همان گونه که قیصر، پادشاه روم با خدا پیمان بسته بود که هر گاه در نبرد با امپراتوری ایران پیروز شود، به شکرانه این پیروزى بزرگ، از مقر حکومت خود (قسطنطنیه)، پیاده به زیارت بیت المقدس برود و پس از پیروزى، به نذر خود عمل کرده و پاى پیاده رهسپار بیت المقدس شد. (فروغ ابدیت، ص۶۹۶)

مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه درایباره می نویسند: به واسطه تصرّف حکومت ایران زمینهاى روم را، بر رومیان مسیحى مذهب بسیار سخت می گذشت. حتّى نجاشى که مسیحى بود، نذر کرد که اگر خداوند زمین او را از دست پارسیان خلاص کند، پیاده از آفریقا به زیارت بیت المقدس برود، و چون رومیان فاتح شدند به نذر خود وفا کرد. و در بین راه بساط ها می گستردند و گل و ریاحین می ریختند، و او بر روى آنها گام مى‏نهاد تا بدانجا رسید. (نور ملکوت قرآن، ج ‏4، ص 325)

شرافت کعبه به جهت نسبت آن به توحید است

گذشت که قرآن و روایات تصریح به زیارت کعبه با پای پیاده دارند و این نیست جز اینکه کعبه منسوب به خداست که در واقع این پیاده روی برای خداست و حتی کسانی که با وسیله به حج می روند اما در آنجا اراده خدا بر این است که اکثر اعمال و مناسک از قبیل طواف و سعی و رفتن از عرفات به مشعر و همینطور رفتن از مشعر به منی و رمی جمرات را با پای پیاده انجام دهند.

رفتن پیامبر خدا به مسجد قبا با پای پیاده

سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله هم بر این مساله استوار بود لذا بسیار دیده می شد که به قصد مسجدی که منسوب به خداست پیاده می رفتند و مدتی را در آنجا می ماندند.

یکی از مساجد مورد نظر و عنایت حضرت مسجد قبا بود که بسیار مورد علاقه آن حضرت بود. نقل است که حضرت هر هفته روزهاى شنبه، پیاده و گاهى هم سواره به مسجد قبا مى‏رفت و آنجا نماز مى‏ خواند. (الطبقات الکبرى، ج 1، ص 189)

توصیه بزرگان بر رفتن به مسجد قبا به صورت پیاده

روی همین جهت هم بود که سیدنا الاستاد حضرت علامه به شاگردانشان توصیه می کردند زیاد به این مسجد بروید آن هم با پای پیاده.

یکی از جهات زیارت با پای پیاده رفع تکلّف و تعلّق است

در تشرف با پای پیاده علاوه بر آنچه گفته شد رفع تعلق و دفع دلبستگی به دنیا و امکانات آن است که گاهی بیش از آنکه در جهت تسریع سیر انسان به هدف عالی و مقصد غائی برآید موجب تکلف آن شده است البته نه به این معنا که امکانات را کنار گذاشت بلکه مطلب آنست که نفس اگر عادت به چیزی پیدا کند همان حجاب و عامل زحمت آن خواهد شد و این بد است.

در واقع سفر پیاده کم رنگ کردن این تعقلات و تکلفات است نه کنار گذاشتنن اصل آنها.

تکلّف گر نباشد خوش توان زیست             تعلّق گر نباشد خوش توان مرد

علاوه اینکه در زیارت با پای پیاده نوعی ریاضت شرعیه است.

ادامه دارد...