گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

برای اولین بار مستندات تاریخی زیارت پیاده بر اساس قرآن و روایات و سیره علما و حتی در سایر ادیان توسط استاد حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی بررسی شده و "بر مرکب إرادت" نام گرفته است. «بخش چهارم» آن تقدیم می گردد.

بسم الله الرحمن الرحیم

کتاب بر مرکب إرادت، فرهنگ نامه زیارت با پای پیاده (۴ )

منبع: تالیف حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

ریشۀ زیارت با پای پیاده در قرآن است

فرهنگ زیارت با پای پیاده را در دو دسته از آیات قرآن می توان مشاهده کرد که دستۀ اوّل به طور عامّ بر آن دلالت دارد و دستۀ دوّم به نحو خاصّ.

دسته اول: آیاتی که به نحو عامّ بر سفر با پای پیاده دلالت دارد

دستۀ اوّل از آیات که گفتیم به نحو عام بر مانحن فیه دلالت دارند، آیاتی هستند که انسان را به سفر فرا می خوانند و مسلّم است که بهترین و اوّلین مصداق برای سیر و سفر، سفر با پای پیاده است.

خدای متعال می فرماید: أَ فَلَمْ یَسیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ‏ کانَ‏ عاقِبَةُ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَدارُ الْآخِرَةِ خَیْرٌ لِلَّذینَ اتَّقَوْا أَ فَلا تَعْقِلُونَ (سوره یوسف آیه: 109)

(آیا در روى زمین سیر نکرده‏اند تا عاقبت حال پیشینیانشان را بنگرند؟ و محققا سراى آخرت براى اهل تقوا از حیات دنیا بسیار نیکوتر است، آیا تعقل نمى‏کنید؟!)

خدای متعال در جای دیگری طیّ طریق و سفر را مقدمه ای برای برخورداری از فضائل و برکات الهی برمی شمارد و می فرماید:

فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْکُرُوا اللَّهَ کَثیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (سوره جمعه آیه: 10)

(روى زمین منتشر شوید و از فضل و کرم خدا (روزى) طلبید، و یاد خدا بسیار کنید تا مگر رستگار و سعادتمند گردید)

در تمدّن اسلامی سفر مقدمه برای تعالی و رشد معنوی و مادّی است

نکته بسیار مهم این است که تمامی این آیات، سفر را مقدّمه ای برای تربیت و تعالی انسان قلمداد می کنند چرا که معمولا یکی از حالاتی که انسان شخصیّت و خُلقیّات خود را بروز می دهد، سفر است که در آن با ناهمواری ها و مرارت ها و رودرریی با دیگران قرار می گیرد که گفتنه اند: عِندَ تقلّبِ الأحوالِ تُعرَفُ جَواهِرُ الرّجَال.

(در دگرگونی ها، باطن مردمان شناخته می شود)

قدر مردم، سفر پدید آرد                              خانه خویش مرد را بند است

چون به سنگ اندرون بود گوهر                   کس نداند که قیمتش چند است

امیر مومنان علی علیه السلام می فرمایند: السّفرُ میزانُ الأخلاق. (شرح ابن ابی الحدید بر نهج البلاغه، ج 2، ص .296)

(سفر ترازوی اخلاق است)

در روایت دیگری امام صادق علیه السلام می فرمایند: لا تسمّ الرجلَ صدیقاً سمة معروفة حتی تختیره بثلاث: تغضبه فتنظر غضبه، یخرجه من الحق الی الباطل، و عند الدینار و الدراهم و حتی تسافر معه. (بحار الانوار، ج 74، ص .180)

(تا کسی را به سه چیز نیازموده ای، وی را دوست خود مخوان: او را به خشم آر و بنگر که در آن حالت، آیا از حق به سوی باطل می گراید؟ دیگر آن که او را به درهم و دینار بیازمای و سوم این که او را با خود همسفر کن، و در سفر او را بیازمای.)

خوش بود گر محک تجربه آید به میان            تا سیه روی شود هر که در او غش باشد

سعدی که خود نیز بخش های مهمی از زندگی خویش را در سیر و سفر گذارنده معتقد است از خامی تا پختگی راهی است که باید آن را با سفر پیمود:

بسیار سفر باید تا پخته شود خامی                  صوفی نشود صافی تا در نکشد جامی

معنای سفر در کُتب لغت

اگرچه سفر را در لغت به معنای بیرون آمدن از شهر خود و به محل دیگر رفتن، معنا کردند، و برخی هم آن را، کشف حجاب و کنار زدن پرده، معنا کردند، امّا  در اصل، سَفر از سِفر (به کسر سین) گرفته شده و به معنای کتاب است که جمع آن اسفار است که به همین معنا در قرآن بکار رفته است چرا که پای از خانه و وطن بیرون نهادن برابر است با آثار و فوایدی که نقش اساسی در تعالی و رشد مادی و علمی و مخصوصا معنوی انسان دارد.

برخی فوائد سفر در احادیث

رسول گرامی اسلام حضرت محمد صلی الله علیه و آله می فرمایند:

سافروا، فإنکم إن لم تغنموا مالا افدتم عقلا. (مکارم الاخلاق، ص .240)

(سفر کنید، همانا اگر در سفر مالی به چنگ نیاورید، به حتم اندیشه شما فزونی خواهد گرفت)

از آثاری که برای سفر در منابع اسلامی ما آمده است صحّت و تندرستی و بدست آوردن روزی است.

رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله نیز فرموده اند: سافروا تصحوا و تغنموا. (کنز العمال، ج 6، ص 701، حدیث 17470)

(سفر کنید تا سالم شوید، و غنیمت برید)

نیز امام صادق علیه السلام از پدران بزرگوار خود و آنان از رسول گرامی اسلامی صلی الله علیه و آله نقل کرده اند که: سافروا تصحوا و ترزقوا. (کنز العمال، ج 6، ص 701، ح .17469)

(سفر کنید تا سلامتی یابید و روزی برگیرید)

امروزه در علم روانشانسی به اثبات رسیده است که سیاحت و گشت و گذار در خارج از وطن، عامل اساسی برای از بین بردن افسردگی روح و بازسازی روان آدمی است؛ که همین معنا را در فرهنگ غنیّ اسلامی به خوبی مشاهده می کنیم.

یحیی بن حلا از بشر نقل می کند که وی همواره به دوستان و آشنایان خود می گفت: سیحوا فان الماء اذا ساح طاب و اذا وقف تغیر و اصفر. (مستدرک الوسائل، ج 2، ص 46)

(از سیر و سفر، غفلت نورزید؛ (زیرا انسان مانند آب است). آب تا آن گاه که در حرکت است، پاک و زلال مى‏ نماید؛ اما اگر از پویندگى باز ایستد، دگرگون و تیره مى ‏شود.)

دسته دوم: آیه ای که به نحو خاص بر سفر با پای پیاده دلالت دارد

خدای متعال در صریحترین آیه ای که حج را تشریع می فرماید، دستور به زیارت با پای پیاده را داده است و آن را بهترین روش زیارت برمی شمارد و سُنّت می نماید.

اولین محل زیارت در عالم خانه خدا بود

اولین نقطه ای که از زیر دریاها سربرآورد و خشک شد و از زمین از همانجا شروع به گسترش نمود محل کعبه بود که همین نقطه اولین زیارتگاه هم محسوب می شود که اولین زائر آن حضرت آدم علیه السلام بود و تمام انبیای الهی این محل را زیارت کردند. بعد از بیان این نکته به بررسی زیارت با پای پیاده در قرآن می پردازیم.

خدای متعال در قرآن می فرماید: وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالًا وَ عَلَى کُلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ‏ (حج: 27)

(و در میان آدمیان بانگ حج در ده تا پیاده و بر هر شتر لاغرى که از هر راه دورى آمده باشد، سوى تو آیند.)

نکته مهم در این آیه این است که خدای متعال حج با پای پیاده را مقدم بر سواره ذکر فرمود که به خاطر این است که مقام کسانی که با پای پیاده به حج می روند در پیشگاه خدا افضل است چرا که رنج این سفر را بیشتر تحمل مى ‏کنند، و به همین دلیل در روایتى از پیامبر صلی الله علیه و آله مى‏خوانیم: