گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

مبداء تاریخ مسلمانان هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله از مکه به مدینه است اول اینکه چرا هجرت مبدأ تاریخ شد؟ دوم با اینکه  هجرت یکم ربیع الاول است چرا مبدأ تاریخ را اول محرم قرار داده اند؟ در یادداشت حاضر حجة الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی به هر دو سوال پاسخ دادند

بسم الله الرحمن الرحیم

چرا مبدأ تاریخ مسلمانان هجرت است؟

منبع: یادداشتی از حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

تاریخ مهمترین اصل در روابط اجتماعی بشر و فرهنگ آنان دارد از این رو چیزی که بخواهد مبدا تاریخ یک امت را تشکیل دهد باید از لحاظ اصولی محور باشد و از آنجایی که اصل و اساس اسلام بر محور توحید است مبدا تاریخ اسلام سال هجرت قرار گرفت سالی که پیامبر صلی الله علیه و آله از سرزمین شرک به سرزمینی هجرت کردند که از اول بنای آن را بر توحید نهادند.

در اینجا بیان این نکته ضروری است که با اینکه مکه سرزمین انبیاء بوده خانه خدا در آن بنا شده محل تولد و مدفن بسیاری از انبیاء الهی است اما در زمانی که آکنده از شرک و مشرکین است و نامی از توحید در آن نیست از آن به سرزمین شرک یاد می شود و تمام افتخار پیامبر و اهل توحید بر ترک آن است و همین مقدار، تاثیر مستقیم مکانی که انسان در آن زندگی می کند را نسبت به نفس می رساند حتی در روایات داریم که پیامبر صلی الله علیه و آله سفر به مکه را تا قبل از فتح آن حرام می شمردند و می فرمودند تا وقتی در آنجا هستید آثار شرک بر نفستان اثر می گذارد 

بنابراین از صدر اسلام تا کنون همه مسلمانان جهان مبدأ تاریخ خود را هجرت رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم از مکّه مکرمه به مدینه طیّبه قرار داده ‏اند و این امر از همان ابتدای سال هجرت اتفاق افتاد که مسلمانان هجرت را سال اول فرض کردند 

مسعودى در کتاب «التّنبیه و الاشراف» از صفحه 195 تا صفحه 240 آورده است که مسلمانان از هجرت به بعد براى هر یک از سنوات به مناسبت واقعه مهمّى که در آن سال واقع شده است آن سال را به آن نامیده ‏اند و آن نام، عَلَم و شاخص براى آن سال شده است. مثلا سال هجرت را سنة الهجرة گفتند. سال دوم را سنة الأمر، سال سوم را سنة التّمحیص. سال چهارم را سنة التّرفیه. سال پنجم را سنة الأحزاب. سال ششم را سنة الاستئناس. سال هفتم را سنة الاستغلاب. سال هشتم را سنة الفتح. سال نهم را سنة ... و سال دهم را سنة حجة الوداع و سال یازدهم را سنة الوفاة.

این مورخ بزرگ در صفحه 252 از همان کتاب می گوید: در سال هفدهم یا هجدهم بعد از هجرت بود که عمر با اصحاب رسول الله درباره تاریخ مشورت کرد که مبدأ تاریخ مسلمین چه باشد؟ آراء و نظریه‏ ها بسیار شد.

در این میان حضرت امیرالمؤمنین على بن أبى طالب علیه السلام فرمودند: مبدأ روزى باشد که رسول الله هجرت کرد و زمین شرک را ترک فرمود. همین سال را مبدأ گرفتند ولى تاریخ را از اول محرم قرار دادند که دو ماه قبل از  هجرت پیامبر از مکه به مدینه بود.

البته می توان گفت که پیشنهاد حضرت علی علیه السلام مسبوق به سابقه از ناحیه خود رسول خدا صلی الله علیه و آله بوده و یک ابداع جدید نبوده است چرا که جناب طبری نقل می کند که پیامبر صلی الله علیه و آله هنگام ورود به مدینه خودشان دستور به کتابت تاریخ دادند. (تاریخ‏ الطبری،ج۲،ص۳۸۸)

و در تایید نقل طبری نامه‌ هایی از پیامبر وجود دارد که در آن به دستور پیامبر تاریخ هجری ثبت شده ‌است (سید المرسلین، ج۱، ص۶۱۰ و ص۶۰۹«کَتَبَ عَلیُّ بْنُ اَبیطالِبٍ بِاَمْرِ رَسُولِ اللّهْ فِی شَهْرِ رَجَبِ سِنَةَ تِسْعٍ مِنَ الْهِجْرَةْ»)

هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله در شب اول ربیع الاول ده سال پس از بعثت اتفاق افتاد که در همان شب امیر مومنان علیه السلام در بستر پیامبر خوابید که به لیلة المبیت نام گرفت. حضرت در همان شب به غار ثور رفتند و سه روز در آنجا ماندند.

آنگاه در 12 ربیع الاول بعد از چند روز توقف در قباء با استقبال با شکوهی وارد مدینه شدند. (بحار الانوار، 19/ 106؛ سیره حلبى، 2/ 55)

اما چرا تاریخ از اول ربیع به اول محرم عقب کشیده شده، علت این است که: از زمان حضرت ابراهیم علیه السلام که پایه گزار حج بودند ماه ذی الحجه ماه آخر سال محسوب می شده است در عصر جاهلی یعنی زمانی که هنوز پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به پیامبری مبعوث نشده بود، مردم آن زمان ماه محرم را به عنوان نخستین ماه سال قرار داده بودند و سال جدید نزد آنان با شروع ماه محرم آغاز می‌گردید. علت انتخاب ماه محرم این بود که مردم پس از انجام اعمال حج به خانه و سرزمین خود باز می‌گشتند و قریش نیز از میزبانی حاجیان فارغ و اموال تجارتی خود را نیز در این ایام فروخته آماده تجارتی جدید می‌شدند.

از این روی چون هجرت پیامبر فاصله زیادی از آن نداشت آن سال را مبدا سالهای اسلامی و شروعش را به تبعیت از گذشته همان روز اول محرم قرار دادند.