گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

سلام لطفا در مورد فطریه و چگونگی محاسبه آن بنابر نظر علامه طهرانی رحمت الله علیه قدری توضیح دهید؟ با تشکر پاسخ از استاد حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

سلام لطفا در مورد فطریه و چگونگی محاسبه آن بنابر نظر علامه طهرانی رحمت الله علیه قدری توضیح دهید؟ با تشکر

پاسخ از استاد حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

هو العلیم . علیکم السلام

فطریه در لغت چند معنا دارد، که مهمترین آن ها "خلقت" و "اسلام" است و در اصطلاح عبارت است از، زکاتی که هر مسلمان برای خود و هر کس که ناخور او محسوب شود، به مستحق می پردازد و زمان ادای آن مغرب روز آخر ماه رمضان تا ظهر روز عید فطر می باشد. اگر شخص نماز عید فطر می خواند، مستحب و بنابر بعضی از فتاوا احتیاط واجب است که پیش از نماز بپردازد یا کنار بگذارد و اگر نماز عید نمی خواند، تا ظهر روز عید فطر مهلت دارد و اگر آن را در این مدت به مستحق ندهد و کنار هم نگذاشته باشد باید در آینده بدون اینکه نیت ادا و قضا کند  آن را بپردازد.

با توجه به اینکه پرداخت این نوع حق مالی باعث سلامت جسم (خلقت) و روح می شود آن را زکات بدن یا فطره می نامند و شاید وجه تناسب آن با معنای اسلام این باشد که زکات فطره مقتضای اسلام است لذا کسی که پیش از غروب شب عید فطر مسلمان شود، تکلیف از او ساقط نمی شود.

زکات بر دو نوع است؛ زکات مال و زکات فطره. زکات مال به نه چیز تعلق می گیرد؛ گندم، جو، خرما، کشمش، طلا، نقره، شتر، گاو و گوسفند. زکات فطره برای هر نفر تقریبا سه کیلو از خوراک بیشتر مردم که گندم، جو، خرما، کشمش، برنج، ذرت و مانند اینها است در نظر گرفته شده است.

زکات فطره به اتفاق شیعه و سنی واجب است و در متون دینی برای آن فلسفه و فواید متعددی برشمرده است. قبول و تکمیل کننده روزه، تضمین کننده سلامتی جسم، پاک کننده روح از رزائل اخلاقی، حفظ انسان از مرگ و تکمیل کننده زکات مال از مهمترین آنها به شمار می رود.( کافی، ج 4، باب الفطره، ص 174)

در پرداخت فطره باید توجه به این نکته داشت که: در حال حاضر بسیاری از افرادی که فطریه بر آنها واجب است غذای غالب آنها در طول سال برنج است و باید قیمت برنج را بر اساس همان نوع برنجی که مصرف می کنند حساب کرد و اصلا مستحب است فطریه را حتی بیش از آنچه به عنوان واجب تعلق می گیرد، پرداخت.

نظر فقهی سیدنا الاستاد حضرت علامه طهرانی رضوان الله تعالی علیه بر این بود که در فطریه باید قیمت واقعی را در نظر گرفت نه قیمتی را که دولت همراه با سوبسیت و یارانه در اختیار مردم قرار می دهد مثلا کسانی که فطریه را بر اساس گندم حساب می کنند باید گندمِ به نرخ آزاد را محاسبه کنند که نرخ واقعی است نه بر اساس قیمت و نرخ دولتی آن. اما کسانی که بر اساس قوت غالب فطریه را حساب می کنند دیگر نباید گندم دهند بلکه باید برنج را بر اساس نوع برنجی که مصرف می کنند پرداخت نمایند و مبنای حقیر هم بر همین است.

بنابراین کسانی که قوت غالب آنها برنج است باید سه کیلو برنج مصرفی خود را محاسبه نمایند و کسانی که قوت غالب آنها برنج و نان است باید میانگین برنج و نان را درنظر بگیرند که البته پرداخت وجه نقد برابر سه کیلو قوت غالب به عنوان فطریه کفایت می کند و این امر مورد اتفاق همه فقهاء است.

آنچه از ملکوت و اسرار فطریه مکشوف و مشهود است، غیر قابل بیان می باشد چرا که این امر مخصوصا برای سالکان راه خدا بسیار موجب گشایش و باعث فتح است.

عارف کامل مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی اعلی الله مقامه درباره ملکوت زکات فطریه می فرمایند: هدف مهم ما در این مختصر این است که انسان عاقل را توجه بدهیم که باید درباره قرار دادن این حکم اندیشه نموده که در مقابل این بخشش کم چه فواید بزرگى قرار داده شده است و سپس خدا را شکر کند. و ببیند که آیا ندادن این مال اندک (حدود سه کیلو گندم یا جو...) با تصدیق دین، فرمایشات سید رسولان صلّى اللّه علیه و آله و سلّم و سلامت عقل سازگارى دارد یا نه؟ چگونه ایمان با ندادن یک صاع جو که دادن آن باعث رستگارى دهنده آن، ایمنى از خطر مرگ و کامل شدن روزه و زکات است، و ندادن آن در بردارنده خطر مرگ و رد شدن روزه است، سازگارى دارد؟ چگونه ممکن است صاحب عقل سلیم از دادن این مال خوددارى کند حتى ممکن نیست هیچ عاقلى احتیاط را در این مورد از دست بدهد. و اگر این دفع ضرر و این استفاده هم نبود، عاقل باید از مالک دین و دنیایش درباره ندادن این مال اندک خجالت مى‌کشید، بعد از این که در قرآن روى آن تأکید شده و وعده رستگارى به دهنده آن داده شده و بر نماز مقدم شده است، آنجا که مى‌فرماید:«حتما رستگار شد کسى که زکات داد و با ذکر نام خدا نماز خواند.» چرا با دستورات کسى که تو را مکلف به دادن ذره‌اى از عطایاى بزرگ و فراوان خود که نزد تو است نموده است، مخالفت مى‌کنى، در حالى که او ضامن رزق تو و زن و فرزندت مى‌باشد و مى‌تواند در صورت مخالفت، تو را از عطایاى خود محروم نماید. و علاوه بر عطایاى زیادى که به تو نموده است، به تو وعده رستگارى، کامل شدن روزه و زکات و برطرف نمودن خطر مرگ حاضر تا پایان عمر داده است. منشأ ندادن این مال چیزى جز ضعف ایمان و اسلام و پستى و زشتى یا واگذارى خاص از جانب خداوند است پناه بر خدا از تمام این امور. (المراقبات)

ضمنا پرداخت کفّارۀ بیمارانی که نتوانسته اند روزه بگیرند برای هر روز یک مُدّ طعام است  و «مُد» حدود 750 گرم یا ده سیر مى‏باشد که پرداخت وجه نقد کفایت از جنس می کند.

یکی از مهمترین دستوراتی که سیدنا الاستاد در روز عید فطر بر آن تاکید داشتند صدقه دادن برای امام زمان علیه السلام است.