گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

سلام اگر کسی بخواهد در راه سلوک قدم بردارد آیا حتما باید ازداوج کرده باشد؟ چگونه همسری انتخاب کند که در این راه او را یاری کند؟  ایا بایستی این امر را با او در میان بگذارد؟ چگونه می توان جفت مناسب خود را پیدا کرد با توجه به این که حتی خود خانواده (پدر و مادر) نیز نتوانند انسان را در این راه یاری بکنند حتی مانع نیز باشند ؟ پاسخ از حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

سلام اگر کسی بخواهد در راه سلوک قدم بردارد آیا حتما باید ازداوج کرده باشد؟ چگونه همسری انتخاب کند که در این راه او را یاری کند؟  ایا بایستی این امر را با او در میان بگذارد؟ چگونه می توان جفت مناسب خود را پیدا کرد با توجه به این که حتی خود خانواده (پدر و مادر) نیز نتوانند انسان را در این راه یاری بکنند حتی مانع نیز باشند ؟

پاسخ از حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

هو العلیم. علیکم السلام؛

پاسخ سوال اول:

احکام و دستورات الهی هر کدام یک اثر تکلیفی دارند و یک اثر وضعی که آثار وضعی آنها به مراتب مهمتر از آثار تکلیفی مخصوصا در سیر الی الله هستند. فلسفه دستورات این است که هر کدام برای سالک الی الله حکم پله ای برای صعود می باشند و به عبارت دیگر هر کدام سهم و نقشی در سیر نفس و تکامل آن دارند حتی نعمت ها و لذُات دنیایی که خدای متعال تمتع از آنها را مجاز شمرده است سهمی دارند.

استاد ما حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: هر عمل واجب و مستحب نوری دارد.

به این حقیقت آیه قرآن اشاره دارد که می فرماید:

وَ ابْتَغِ فیما آتاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَ لا تَنْسَ نَصیبَکَ مِنَ الدُّنْیا وَ أَحْسِنْ کَما أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ وَ لا تَبْغِ الْفَسادَ فِی الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ الْمُفْسِدینَ. (القصص : 77)

(و به هر چیزى که خدا به تو عطا کرده بکوش تا ثواب و سعادت حیات اخروی تحصیل کنى و لیکن بهره‏ات را هم از لذّات و نعم حلال دنیا فراموش مکن و تا توانى به خلق نیکى کن چنان که خدا به تو نیکویى و احسان کرده و هرگز در روى زمین فتنه و فساد برمینگیز، که خدا مفسدان را ابدا دوست نمى‏دارد.)

این آیه یکی از جامعترین آیات قرآن به عنوان یک راهبرد در زنگی ظاهری و باطنی است کسانی که محتوای این آیه را مدنظر داشته باشند در تمام ابعاد انسانیت رشد و تعالی پیدا می کنند

در آیه هم بر لزوم استفاده و بهره بری از نعمت ها و لذات و مظاهر دنیایی تاکید شده است که حقیقتش این است که سهم شما از کمال در دنیاست مبادا آن را فراموش نمایید و هم از حدود و اندازه استفاده از نعمت ها و مظاهر سخن به میان می آورد که بیان کند آنچه باعث مزاحمت برای سیر الی الله و تکامل بشر است استفاده از دنیا نیست که آن لازم است بلکه افراط و تفریط در آن است.

در معانى الاخبار از امیر مؤمنان على علیه السلام در تفسیر جمله وَ لا تَنْسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیا چنین آمده است:

لا تنس صحتک و قدرتک و فراغک و شبابک و نشاطک ان تطلب بها الآخرة:

(تندرستى و قوت و فراغت و جوانى و نشاطت را فراموش مکن و بوسیله این (پنج نعمت بزرگ) آخرت را بطلب"! طبق این تفسیر جمله فوق هشدارى است به همه انسانها که فرصتها و سرمایه‏ها را از دست ندهند که فرصت چون ابر در گذر است‏)

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بارها می فرمودند: انی احب الدنیا (من دنیای شما را دوست دارم) و به خصوص بعضی نعمت ها و لذات آن را نام می بردند که بیشتر بر دو چیز تاکید داشتند یکی نماز و دیگری ازدواج

از ضروری ترین دستورات الهی که نقشی غیر قابل انکار و بلاعوض و بدون بدل در تکامل بشر مخصوصا سالکان طریق الی الله دارد، مساله ازدواج است که باید گفت واجبترین امری است که به علت و حکمت هایی در قالب یک مستحب موکد تشریع شده است.

هر یک از دستورات شریعت از واجب گرفته تا مستحبّ ، همه بر اساس مصالح و حِکَمی است که  در تکامل نفس انسان و سوق دادن او به علّت غائی از خلقت مؤثّر و مفید می باشد، و چه بسا اگر کمال حاصل از حکمی فوت شود ، با حکم دیگر تدارک آن ممکن نباشد.

دستورات الهی بر اساس نیاز فطری و طبیعی و از طرفی ضرورت روحی و روانی انسان برنامه ریزی شده اند که مخالفت و ترک آنها از دست دادن فرصت و بستر کمال است

هر چه نفس قوی تر باشد نیاز او به استفاده از نعمت های الهی در دنیا که جنبه ابزار تکاملی بشر را دارند بیشتر است بر همین اساس بوده که رسول خدا صلی الله علیه و آله دارای ازواج بیشتری بودند همانطور که نیاز ایشان به نماز و سایر دستورات چنین بوده است

سیدنا الاستاد می فرمودند :

ازدواج از مراحلی است که سالک و طالب کمال حتماً باید از آن عبور کند ، و در صورت ترک ، اگر چه معذور باشد ، کمالی از او فوت می شود که قابل جبران نبوده و از دست یابی به کمال تامّ و مطلق محروم می شود؛ هر چند آن سالک درسلوک خود صاحب مقام منیع و بلندی باشد، همچون مرحوم حکیم هیدجی و یا آقا شیخ مرتضی طالقانی یا جهانگیر خان رضوان الله علیهم که اهل سلوک وجلیل القدر بوده اند ولی به عللی تا آخرحیات خودمجرّد زندگی کرده وتشکیل خانواده نداده و صاحب اولاد نشدند.

نسبت به این امر در کتاب یار با یار به طور تفصیل بحث شده است.

پاسخ سوال دوم:

قطعا یکی از توفیقات در سیر الی الله داشتن شریکی مناسب و خوش فهم در طی طریق است که این معنا به عنوان فلسفه زن و بودنش در کنار مرد در آیه قرآن تصریح شده است

وَ مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ. (الروم : 21)

(و یکى از آیات توحیدی پروردگار آن است که براى شما از جنس خودتان جفتى بیافرید که در کنار او آرامش یافته و با هم انس گیرید و میان شما رأفت و مهربانى برقرار فرمود. در این امر نیز براى مردم با فکرت ادله‏اى از علم و حکمت حق آشکار است‏)

یکى از روشن‏ترین جلوه ‏گاه‏ها و موارد خودنمایى مودت و رحمت، که نقطه عطفی در تکامل سالکین الی الله است، جامعه کوچک خانواده است، چون زن و شوهر در محبت و مودت ملازم یکدیگرند، و این دو با هم و مخصوصا زن، فرزندان کوچکتر را تربیت مى‏کنند و مورد ترحم و محبت قرار می دهند، چون در آنها ضعف و عجز مشاهده مى‏کنند، و مى‏بینند که طفل صغیرشان نمى‏تواند حوائج ضرورى زندگى خود را تامین کند، لذا آن محبت و مودت وادارشان مى‏کند به اینکه در حفظ و حراست، و تغذیه، لباس، منزل، و تربیت او بکوشند، و اگر این رحمت نبود، نسل به کلى منقطع مى‏شد، و هرگز نوع بشر دوام نمى‏یافت.

در تاثیر ازدواج و مخصوصا نقش همسر خاصه نقش زنان برای مردان همین بس که در حالات ازدواج حضرت علی علیه السلام و فاطمه زهرا سلام الله علیها نوشته اند وقتی رسول خدا صبح برای سرکشی و جویایی از حال این عروس و داماد به دیدارشان رفت، اول چیزی که از هر دو سوال کرد این بود که در یا علی همسرت را چگونه دیدی؟ و جوابی که امیر المومنین علیه السلام داد این بود که نعم العون فی طاعت الله (چه خوب کمکی بود در اطاعت و بندگی و سیر الی الله)

خانواده بر محوریت یک زن مومنه و صالحه و دارای قابلیت، در تهذیب نفس و تعالی روح، از هر چیزی مهمتر است یکی از موفقیات اولیای الهی مانند علامه طهرانی و علامه طباطبایی را می توان در همین موضوع دانست.

پس چه خوب است کسانی که داعیه سیر الی الله و رسیدن به مدارج کمال را بر اساس دستور قرآن دارند، نقش همسر در سیر و سلوک الی الله را در نظر داشته باشند تا بعدا همسری که باید بعنوان کمک کننده و مددرسان ایشان باشد، عامل مزاحمی تلقی نشود.

البته در ابتدای امر و در جلسات خواستگاری لازم نیست اسم سیر و سلوک و اصطلاح عرفانی خاصی برده شود که برای کسانی که آشنایی ندارد یک وحشتی ایجاد گردد بلکه اگر کسی را قابل دیدید و شرایط ایمان را داشت همان کلام علی علیه السلام را از او مطالبه نمایید که من از شما می خواهم کمک من در تقوا و تقرب الی الله باشید و خود هم این قول را به او بدهید که اصل سیر و سلوک وو مسیر عرفان غیر از این نیست.

برخی از دوستان ما به علت هایی موفق نمی شدند که از میان رفقا و شاگردان علامه و سالکان راه خدا همسر انتخاب کنند اما دختری را از یک خانواده مومن و متعهد و نجیب به عنوان همسر اختیار می کردند که چه بسا آن دختر به مراتب عالی تر از دیگران بود و در این مسیر با صلابت و ایقان بیشتری قدم بر می داشت حتی بعضی از این خانم ها در ابتدا مسیحی بودند و از کشور دیگری آمده بودند و وقتی با مرام و ممشای مرحوم علامه آشنا می شدند خیلی ها به حال اینها غبطه می خوردند.

پاسخ سوال سوم:

آیات قرآن و روایات تصریح دارند که همواره عده کمی از مومنان توفیق بندگی و عبودیت خالص را پیدا می کنند

سیر و سلوک یعنی تحمل سختی ها و صبر و دم نیاوردن و ریاضت کشیدن حال که چنین است پس باید از هر فرصتی برای نیل به مقصود استفاده کرد عرفان راه مدارا و مماشات و سلوک را به انسان می آموزد

اما وقتی پای خدا و عشق به خدا در میان است باید گفت که همه چیز شیرین است و لذت بخش

به قول بزرگی می فرمود: چه کسی می گوید راه خدا سخت است همه اش عشق و است لذت و خوشی.

ان شاء الله مسیر همه طالبان راه خدا برای کسب معرفت و طی طریق الی الله هموار باشد که توسل به سید الشهداء علیه السلام برای این مساله مشگل گشاست.