گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

زیارت شریفه جامعه که از جانب حضرت امام علىٌّ الهادى علیه السّلام‏ شرف صدور یافته است، دربردارنده اوصاف و منزلگاه شؤون ولایت و امامت است بطور مشروح می باشد که در حقیقت جایگاه واقعی امام در این زیارت تبیین شده است، در این مقاله به گوشه ای از انوار نورانی آن پرداخته شده است

بسم الله الرحمن الرحیم

زیارت جامعه کبیره (زیارت جامعه، تفسیر قرآن ناطق است)

منبع: سلسله مقالات تالیف حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

یکی از معتبرترین زیاراتی که در دست شیعه از ناحیه امام علیه السلام قرار دارد زیارت نفیس جامعه کبیره است

زیارت شریفه جامعه که از جانب حضرت امام علىٌّ الهادى علیه السّلام‏ شرف صدور یافته است، دربردارنده اوصاف و منزلگاه شؤون ولایت و امامت است بطور مشروح می باشد که در حقیقت جایگاه واقعی امام در این زیارت تبیین شده است گرچه این مقدار از معارف و اسرار عوالم ربوبى و حقیقت و کنه ولایت تکوینیّه ائمّه علیهم‏السّلام که در این زیارت آمده است تازه به مقدار فهم ما است و الّا مطالبى در این میان است که امام علیه‏السّلام یاراى اظهار و افشاء آن مطالب را مگر براى اوحدى از اهل عرفان و شهود نخواهد داشت‏.

شیخ صدوق در «من لا یحضره الفیقه» طبع نجف، ج 2، ص 370 و در «عیون أخبار الرضا» طبع «انتشارات جهان» ج 2، ص 272، با چهار طریق از محمّد بن اسمعیل مکّى برمکى از موسى بن عمران نخعى روایت مى‏کند که او مى‏گوید:

به حضرت امام على نقى علیه السّلام عرض کردم: علّمنى یا بن رسول الله قولًا أقوله بلیغاً کاملًا إذا زرتُ واحداً منکم.

کلماتی را به من تعلیم دهید که در مواقع زیارت یکی از شما ائمه اطهار آن را بر زبانم جاری کنم؟

آنگاه در جواب حضرت امام هادی علیه السلام دستور کیفیّت دخول به حرم را مى‏دهند و سپس زیارت جامعه معروفه را بیان مى‏کنند.

بر همین اساس است که مرحوم علامه امینی رحمة الله علیه می فرمودند: کسی که می خواهد با امامش در زیارت سخن بگوید زیارت جامعه را بخواند

در حالات خود ایشان آمده که هر شب به زیارت حرم امیرالمومنین علی علیه السلام مشرف می‌شدند و آنقدر آداب را در زیارت رعایت می‌کردند که مردم می‌ایستادند و به ایشان می‌نگریستند که آداب را بیاموزند. ایشان با کمال خضوع و خشوع و با حزن، بالای سر امام می‌نشستند و با برخی الفاظِ زیارت جامعه با امام سخن می‌گفتند و آنقدر اشک می‌ریختند که بر روی محاسن‌شان جاری می‌شد و آنقدر غرق زیارت می‌شدند که اکثراً از یک ساعت هم می‌گذشت.

بزرگان سیر و سلوک الی الله بر لزوم تأمل و تفکر سالکان راه خدا در فقرات بسیار عجیب زیارت جامعه کبیره بمنظور اطلاع حاصل کردن از حقیقت ولایت و پشتوانه دین و مکتب تاکید فراوان داشتند.

علامه امینی می‌فرمودند: موضوع "زیارات" و "ادعیه" بدان گونه‌ که در مکتب تشیع مطرح شده در هیچ دین و مذهبی طرح نگردیده است و اگر کسی با این زیارات و ادعیه مانوس بشود و متوجه باشد که چه می‌خواند و فلسفه و حکمتش را بداند، این فرد، شیعه بی‌سوادی نمی‌شود. ایشان می‌گفتند کسی که زیارت جامعه کبیره را بخواند و بداند که چه می‌گوید این فرد، شیعه بی‌سواد نیست چرا که می‌فهمد دین یعنی چه.

مرحوم آیه الله قاضی قدس الله نفسه الزکیه به سفارش اکید شاگردانشان را به توسل به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و مخصوصا خواندن زیارت جامعه به عنوان یک دستورالعمل سلوکی توصیه می کردند و اینگونه به شاگردان خویش توصیه می کنند: «قرائت زیارت جامعه در هر روز جمعه، مقصودم همان زیارت جامعه معروفه است ».

سیدنا الاستاد حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه بر خواندن این زیارت در همه مشاهد مشرفه ائمه اطهار علیهم السلام تاکید فراوان داشتند و در پاسخ به این سوال که بهترین زیارتنامه در حرم ائمه اطهار علیهم السلام از نظر شما کدام زیارت است می فرمودند: زیارت جامعه کبیره.

ایشان در کیفیت قرائت این دعا و زیارت جامعه می فرمودند:

چون این زیارت هم به جهت محتوا دارای عظمت است و هم از جنبه کمی طولانی است و ممکن است برای نفس سنگی باشد و حال رغبت و شوق را از بین ببرد، هنگامی که این زیارت را می خوانید مقدار باقیمانده را ورق بزنید اگر آن مقداری که باقیمانده زیاد است و می بینید آن رغبت و میل نفسانی برای ادامه نیست همانجا قطع کنید و بقیه اش را در نوبت بعد بخوانید ولی اگر مقدار باقیمانده کم است و رغبت دارید ادامه دهید تا تمام شود.

زیارت جامعه کبیره را می توان از جامعترین کلمات در مورد امامت دانست که حدود سیصد ویژگی برای امام در این زیارت بیان شده است و تنها زیارتی است که با استفاده از آن می توان هر امامی را زیارت کنید.

علامه طهرانی رحمة الله علیه می فرمودند: انشاء زیارت جامعه از کسى که متّصل به وحى نباشد محال است لذا قول کسانی که بخاطر عدم ادراک صحیح و فهم درست از مبانی و اصول شریعت انتساب این زیارتنامه را از معصوم انکار می کردند به کلی باطل می دانستند.

اگر بخواهیم در یک جمله ، توصیفی برای این زیارت داشته باشیم ؛ وصف الإمام مِن لِسان الإمام است

علامه ی بزرگوار ملا محمد باقر مجلسی رحمت الله علیه، صاحب کتاب گرانسنگ بحار الانوار در جلد یکصد و دوم این اثر، زیارت جامعه ی کبیره را اینگونه وصف مینماید :

«زیارت جامعه ی کبیره از جهت سند، صحیح ترین زیارت ها؛ از نظر موارد، جامع ترین آنها؛ از نظر لفظ، فصیح ترین آنها؛ از نظر معنی بلیغ ترین و از جهت رتبه، والاترین آنهاست»

علّامه محمّد تقی مجلسی (پدر علّامه محمّد باقر مجلسی) در شرح « من لایحضره الفقیه شیخ صدوق » در ذیل این زیارت می گوید:

«در ایامی که عراق ناامن بود و مدت ها راه سامرا بسته شده بود و کسی نمی توانست به آنجا مشرف شود من در یکی از رواق ها کنار قبر علی بن ابیطالب علیه السلام نشسته بودم در حال مکاشفه مسائل مهمی را دیدم و حقایقی برایم کشف شد ناگهان دیدم در سامرا هستم وارد حرم شدم در این هنگام چشمم افتاد به وجود مقدس حضرت بقیه الله الاعظم (ارواحنا فداه) که کنار قبر پدر و جدش (قبر عسکریین) نشسته است با مشاهده حضرت شروع کردم به خواندن زیارت جامعه کبیره با صدای بلند و رسا و تکیه به صوت همچون مداح ها تمام زیارت را در حضور حضرت خواندم وقتی زیارت تمام شد حضرت فرمود: «نعمت الزیاره» چه زیارت خوبی است.

عرض کردم این زیارت از جد شماست و به اطراف قبر اشاره کردم (چون زیارت جامعه کبیره از امام هادی علیه السلام است) حضرت فرمود: «نعم ادخل». بله همین طور است داخل شو. داخل شدم نزدیک درب ایستادم حضرت فرمود: نزدیک بیا. جلوتر رفتم در حالی که بدنم می لرزید و می ترسیدم حضرت فرمود: بنشین. دو زانو نشستم.

فرمود: راحت باش و چهار زانو بنشین پیاده و پابرهنه آمده ای و خسته ای. خلاصه در آن عالم حقایقی برایم کشف شد که بیشتر آن را فراموش کرده ام (مرحوم مجلسی نمی خواهد بیشتر از این شرح دهد) سپس از آن حال بیرون آمدم در حالی که در یکی از رواق های قبر امیرالمؤمنین بودم و بعد از این که مدت زیادی راه بسته شده بود اسباب زیارت فراهم شد و با پای برهنه و پیاده به زیارت سامرا رفتم و در این سفر کرامات و معجزات بزرگی برایم ظاهر شد.»

آنگاه در کتاب روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه للصدوق ، جلد پنجم صفحه ی ۴۵۱ پس از شرح تشرفش محضر ناموس روزگار ، حضرت ولی الله الاعظم عجل الله فرجه الشریف ، می نویسد :

«من دیگر هیچ تردیدی ندارم که این زیارت از امام هادی علیه السلام است ، زیرا به تائید حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف رسیده است و تردیدی نیست که آن کاملترین و زیباترین زیارات است و من بعد از این واقعه (تشرف خدمت امام زمان ) بیشتر اوقات ، ائمه علیهم السلام را با این زیارت ، زیارت می کردم و در عتبات عالیات جز با این زیارت ، آنها را زیارت نکردم»

و نیز ایشان در جای دیگر از همان کتاب می گوید:

«من در رؤیای حقّه و صادقه ای، امام رضا علیه السلام را زیارت کردم. مشغول خواندن زیارت جامعه بودم که حضرت به من فرمود: احسنت، احسنت. یعنی هم زیارت جامعه را تحسین کردند و هم مرا که در خدمت ایشان این زیارت را می خواندم.»

شیخ علی رشتی (متوفای سال 1287 ه ق مدفون در کربلا) می فرمودند:

وقتی که خدمت امام عصر ارواحنا فداه رسید حضرت به سه نکته تاکید کردند: نافله نافله نافله، عاشورا عاشورا عاشورا، جامعه جامعه جامعه؛ بعد فرمودند: چرا جامعه را نمی خوانید

استاد ما در تفسیر حضرت آیت الله حاج شیخ عبدالله جوادی آملی حفظه الله در درس تفسیر می فرمودند: زیارت جامعه کبیره تفسیر ولایت است.

زیارت جامعه ی کبیره در واقع یک میزان و ترازو است هم برای اصلاح عقائد راستین مومن هم اینکه که هر کسی می خواهد راجع به امام شناسی سخنی بگوید باید از آن بهره ببرد.

اللهم وفقنا لما تحب و ترضی صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم