یکى از عالى ترین ثمره استاد همین است که شاگرد را خودسر و یَله نمى گذارد؛ حسین منصور حلّاج* استاد نداشت؛ و همین موجب خطرات براى وى شد. به مناسبت 14 ذی القعده سالروز قتل منصور حلّاج و عاقبتش، مطالبی نفیس و مفید را از کتاب روح مجرّد نقل می کنیم
بسم الله الرحمن الرحیم
جرم و گناه حسین بن منصور حلّاج، کشف اسرار بود
منبع: کتاب روح مجرد، متن، ص: 463 تالیف مرحوم حضرت علامه طهرانی ره
یکى از عالى ترین ثمره استاد همین است که شاگرد را خودسر و یَله نمى گذارد؛ و محال است با تحقّق معانى عالیه عرفانیّه در شاگرد، این نحوه از کلمات (جملاتى همچون «أنا الْحَقُّ» و یا «لَیْسَ فى جُبَّتى سِوَى اللهِ» که با آن اصطلاحا "شطحیات" و "طامات" می گویند) از او صادر شود. حسین منصور حلّاج* استاد نداشت؛ و همین موجب خطرات براى وى شد.
نظیر این معنى را باباطاهر عریان میگوید:
|
به هر ألْفى ألِف قَدّى برآیُو |
ألِف قَدُّم که در ألْف آمَدُسْتُم |
|
و سعدى شیرازى نه از راه توحید و عرفان، بلکه از جهت ادّعاى علوّ أدبیّات و بلاغت خود می گوید:
|
هر کس به زمانِ خویشتن بود |
من سعدى آخرالزَّمانم |
|
حضرت آقا حاج سیّد هاشم، طریقه حلّاج را ردّ می کردند و میفرمودند: در آنچه از او نقل شده مطالبى است که دلالت بر نقصان او دارد. از صدر اسلام تا کنون کسى به جامعیّت مرحوم آقا (قاضى) نیامده است. و ابداً از ایشان و یا احدى از شاگردانشان این گونه مطالب دیده نشد.
مرحوم آقا (قاضی) روزى به من گفتند: سیّد هاشم! سرّ را فاش مکن که گرفتار مى شوى! روزى می رسد که از اطراف و أکناف بیایند و عتبه درت را ببوسند.
میفرمودند: من در تمام مدّت عمر یکبار آنهم در حقیقت بواسطه محذور و حیا سرّى را فاش کردم و تا به حال که ده ها سال است از آن می گذرد گرفتار آنم.
منصور حلّاج اصل مطالبش همان مطالب سائر عرفاست و چیز دگرى ندارد؛ امّا چون فاش کننده اسرار إلهى بود، خلقى را به فتنه و فساد انداخت و سَرش را بالاى چوبه دار برد.
(مرحوم حدّاد) می فرمودند: عطّار مطالبى را از حلّاج نقل کرده است که هر عارفى آن را ببیند و بشنود، رویّه و روش وى را نمى ستاید...
می فرمودند: جُنَید از استادان عرفان است؛ و وقتى حسین (حلّاج) را تخطئه نموده است، معلوم شود در کار حسین منصور حلّاج خللى بوده است.
بارى، گویا همه اتّفاق دارند که: جُرم حسین منصور حلّاج کشف اسرار إلهى بود، و این جرمى است عظیم؛ چنانکه حافظ فرماید:
|
گفت: آن یار کزو گشت سرِ دار بلند |
جرمش آن بود که اسرار هویدا میکرد |
*14 ذی القعده روزی است که جناب منصور حلاج را بر بالای دار کشیدند