هر قدر دانش بشرى جلو مى رود، ارزش تعالیم اسلام و عظمت رهبران آن نمایان تر مى گردد نوع بشر تازه به خطرات آلوده کردن محیط زیست، و به خصوص زمین و رودخانه و دریا پى برده است اما عقلاى گذشته چون امام صادق علیه السلام در هزار و دویست سال قبل از این پى برده بودند که نوع بشر بایستى طورى زندگى نماید که پیرامون خود را آلوده نکند... مقاله ای به مناسبت روز جهانی محیط زیست از مکتوبات علامه طهرانی رحمة الله علیه
بسم الله الرحمن الرحیم
حفظ محیط زیست در کلام امام صادق علیه السلام
منبع: امام شناسى، تالیف علامه طهرانی ره ج 17، ص 159
هر قدر دانش بشرى جلو مىرود و دانشمندان گامهاى تازهاى در کشف اسرار خلقت بر مىدارند ارزش تعالیم اسلام و عظمت رهبران آن نمایان تر مىگردد تا جاییکه بسیاری با دید وسیع خود، اسلام را آئین آینده جهان دانستهاند.
برنارد شاو نویسنده و محقق شهیر انگلیسى در اینباره مىگوید:
من همیشه نسبت به «دین محمد» به واسطه خاصیَّت زنده بودن عجیبش نهایت احترام را داشتهام. به نظر من اسلام تنها مذهبى است که استعداد توافق و تسلُّط بر حالات گوناگون و صورتهاى متغیّر زندگى، و روبرو شدن با قرنهاى مختلف را دارد.
چنین پیش بینى مىکنم و از هم اکنون آثار آن پدیدار شده است که دین محمد مورد قبول اروپاى فردا خواهد بود. روحانیّون قرون وسطى در نتیجه جهالت یا تعصّب، تصویر تاریکى از «آئین محمّد» صلى الله علیه و آله و سلّم ارائه مىکردند.
آنها از روى کینه و تعصّب، او را ضدّ مسیح مىدانستند. من درباره این مرد- این مرد فوق العاده- مطالعه کردم و به این نتیجه رسیدم که او نه تنها ضدّ مسیح نبوده بلکه باید نجات دهنده بشریّت نامیده شود.
به عقیده من، اگر مردى چون او فرمانرواى دنیاى امروز شود، طورى در حلِّ مسائل و مشکلات دنیا توفیق خواهد یافت که صلح و سعادتى که همه افراد بشر آرزوى آن را دارند تأمین خواهد شد [1]
آثارى که از ائمه طاهرین و پیشوایان عالیقدر اسلام بجاى مانده هر محقّقى را حیرت زده و مبهوت مىکند.
ما که رهبران اسلام را برگزیدگان خدا و علوم آنان را منشعب از علم الهى مىدانیم هنگام برخورد با پیشگوئیهاى علمى آنان دچار تعجّب نمىشویم، ولى محقِّقان غیر مسلمان که مىخواهند همه چیز را از دریچه علوم مادّى و بشرى بررسى کنند دچار بهت و حیرت مىشوند به طورى که نمىتوانند تحیّر خود را پنهان کنند.
چندین سال قبل مجلّه خواندنیها اقدام به ترجمه و انتشار کتابى به نام «مغز متفکر جهان شیعه» کرد. کتاب مزبور به وسیله گروه دانشمندان و محققین (مرکز مطالعات اسلامى استراسبورگ [2] که عموماً مسیحى هستند تألیف و منتشر گردید. در کتاب نامبرده زندگانى پیشواى ششم حضرت امام جعفر صادق علیه السلام و علوم آن حضرت مورد بررسى و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نویسندگان محقِّق و دانشمند این کتاب که هر یک در رشتهاى از علوم تخصّص دارند، سخنان امام صادق را با علوم و اکتشافات امروزه تطبیق نموده و همه حیرت زده و سرگردانند که امام صادق علیه السلام این علوم را از چه منبعى فراگرفته است. در اینجا براى نمونه یک بخش از کتاب مزبور را که به مساله بسیار مهم و حیاتی آلودگی محیط زیست و عواقب آن می پردازد، نقل مىکنیم
در دوره امام جعفر صادق علیه السلام صنایع در حدود افزارمندى بود و حتّى یک کارخانه به شکل کارخانههاى امروزى وجود نداشت و فلزّات را در کورههاى کوچک ذوب مىکردند، و چون تمام فلزّات حتّى آهن با چوب ذوب مىشد آلودگى در محیط به وجود نمىآورد.
حتّى اگر آهن را با ذغال سنگ ذوب مىنمودند باز میزان تولیدات به اندازهاى نبود که محیط را آلوده نماید. همچنان که از آغاز قرن هیجدهم میلادى تولید مقادیر زیاد آهن و پولاد در آلمان غربى و فرانسه و انگلستان و سایر کشورهاى اروپا شروع شد بدون اینکه محیط را آلوده نماید، در صورتى که تمام کارخانههاى ذوب آهن در آلمان و فرانسه و انگلستان ذغال سنگ مىسوزانیدند و از آغاز تا پایان سال حتى یک لحظه خروج دود از دودکش کارخانهها متوقّف نمىگردید.
معهذا محیط از دود ذغال سنگ آلوده نشد، تا چه رسد به دوره امام جعفر صادق علیه السلام که یکى از کارخانههاى امروزى وجود نداشت و کسى ذغال سنگ نمىسوزانید.
مع هذا حضرت جعفر صادق علیه السلام مانند کسى که وضع امروز را ببیند فرمود: «آدمى باید طورى زندگى نماید که پیرامون خود را آلوده نکند» زیرا اگر آلوده نماید روزى مىآید که بر اثر آن آلودگى زندگى بر او دشوار و شاید غیر ممکن مىشود.
موضوع آلودگى محیط زیست حتى در سى سال قبل هم وجود نداشت. این موضوع از زمانى شروع شد که اوَّلین بمب اتمى منفجر گردید و در منطقه انفجار جوّ را آلوده کرد.
اگر به همان انفجارهاى اوَّلیه اکتفا مىشد محیط آلوده نمىگردید ولى بعد از آن دولتهائى که داراى سلاح اتمى بودند به آزمایش آن سلاح ادامه دادند و به موازات آن آزمایشها کارخانههاى مولِّد برق با نیروى اتم به کار افتاد و آلودگى هوا از موادّ پرتوافکن بیشتر شد.
در همان حال صنایع هم به خصوص در آمریکا و اروپا محیط را آلوده کرد و طورى آب بعضى از رودخانهها مثل رود «رن» در اروپاى غربى آلوده گردید که نسل ماهى در آن برافتاد، همان طور که در دریاچههاى بزرگ آمریکاى شمالى که آب شیرین دارد نسل ماهى تقریباً برافتاده است. و خطرناکتر از آلودگى هواى خشکى، آلودگى آب اقیانوسها مىباشد. چون جانوران چند سلولى به اسم «پلانکتون» که در سطح اقیانوس، مجاور هوا زندگى مىکنند و نود درصد اکسیژن را در کره خاک آنها تأمین مىنمایند، بر اثر آلودگى اقیانوس مىمیرند و با مرگ و نابودى آنها میزان اکسیژن در هواى زمین به ده درصد امروزى تنزّل مىکند، و این مقدار نه براى تنفّس جانداران از جمله انسان کافى است نه براى تنفّس گیاهان. و در نتیجه نسلهاى گیاه و جاندار در کره خاک منقرض مىشود، و این یک تئورى نیست که بگویند: احتمال صدق و کذب آن مساوى مىباشد، بلکه یک محاسبه علمى است، و با این وضع که امروز اقیانوسها آلوده مىشود پلانکتون در سطح اقیانوسها تا پنجاه سال دیگر نصف مىشود، و به همان نسبت از میزان تولید اکسیژن کاسته خواهد شد.
طفلى که امروز متولّد مىشود در پنجاه سال دیگر (اگر تا آن موقع زنده بماند) وضع نفس کشیدنش مانند نفس کشیدن کوه پیمائى است که بدون دستگاه تنفّس در قلّه کوه هیمالیا که مرتفعترین کوه دنیاست مشغول نفس کشیدن مىباشد.
پنجاه سال دیگر با ادامه آلوده شدن آب اقیانوسها وضع نفس کشیدن تمام افراد بشر و جانداران دیگر شبیه به وضع کسانى است که در حال خفقان هستند.
در پنجاه سال دیگر کسى که کبریت مىکشد تا اینکه سیگار خود را روشن کند، یا اجاقى را در خانه روشن نماید، آن کبریت مشتعل نخواهد شد، براى اینکه در هوا آنقدر اکسیژن نیست که کبریت را مشتعل نماید، و این گفته یک افسانه علمى نیست، بلکه واقعیت است ....
براى این که بدانیم که عدم توجّه به توصیه جعفر صادق علیه السلام مُشْعر بر این که انسان نباید پیرامون خود را آلوده نماید چگونه یک ملّت ثروتمند را دچار مشکلات مىنماید، ژاپن را مثال مىزنیم:
امروز ژاپن از لحاظ تولید اتومبیل، و کامپیوتر، و پارچههاى «ریون» یعنى پارچههائى که با الیاف مصنوعى از «سلولوز» بافته مىشود بعد از آمریکا، اولین کشور جهان است، و از جهت ساختمان کشتى، و رادیو، و ضبط صوت، و تلویزیون، و دوربین عکاسى، و موتور سیکلت، اوَّلین کشور جهان به شمار مىآید.
اگر بخواهیم بگوئیم ژاپن چگونه توانست در مدّتى کوتاه، خود را از مرتبه صفر به این مرتبه از صنعت و بازرگانى برساند از موضوع بحث که مربوط به آلودگى محیط زیست است خارج مىشویم. و خیلى به اختصار مىگوئیم: دو عامل اصلى سبب شد که ژاپن در مدّتى کوتاه به این پایه برسد: اول مدیریّت خوب، و دوم صمیمیَّت کارگر ژاپنى نسبت به کارش.
اما این ملّت ثروتمند و کارى، چون توجّه نداشته که از آلوده کردن محیط زیست خوددارى نماید، اکنون نه فقط دچار یک اشکال بزرگ شده، بلکه سلامتى جامعهاش در معرض خطر قرار گرفته و بر اثر آلودگى محیط زیست، امراضى در ژاپن به وجود آمده که در تاریخ علم طبّ سابقه ندارد ... [3]
نوع بشر تازه به خطرات آلوده کردن محیط زیست، و به خصوص زمین و رودخانه و دریا پى برده است اما عقلاى گذشته چون جعفر صادق علیه السلام در هزار و دویست سال قبل از این پى برده بودند که نوع بشر بایستى طورى زندگى نماید که پیرامون خود را آلوده نکند. [4]
این بود نمونهاى از نظرات هیئت محقّقان استراسبورگ درباره یکی از آثار علمى امام صادق علیه السلام که از مجلّه خواندنیها در اینجا نقل کردیم، ولى محقّقان مزبور تنها به بررسى زندگانى پیشواى ششم ما پرداختهاند، و این چنین حیرت زده شدهاند در صورتى که اگر به آثار سایر أئمّه و پیشوایان اسلام نظر افکنند همه را مانند امام صادق علیه السلام مخزن علوم الهى مىیابند. در صدر علوم و آثار اسلامى، متن قرآن کریم قرار دارد که پر است از مسائل علمى، و دانشمندان امروز به برخى از آنها پى بردهاند.
قوانینى که از جانب آفریدگار انسان و جهان و پدید آورنده موجودات و عالِم به اسرار و رموز آفرینش وضع و تشریع شده، منطبق با فطرت است و هیچ گاه کهنه و بى اعتبار نمىشود.
محقِّقان آگاه و بى غرض که در برنامههاى اسلام به مطالعه و تحقیق پرداختهاند، خاضعانه در برابر آن عرض ادب نموده و به ستایش آن پرداختهاند.
گروهى از آنان، این آئین مقدَّس را انتخاب کرده و پیروى از آن را تا پایان عمر بر خود فرض و لازم دانستهاند.
پی نوشت:
[1] «خدا پرستى و افکار روز» ص 21.
[2] Strasbourg
[3] «مغز متفکّر جهان شیعه» تالیف علامه طباطبایی ره، منتخب از ص 379 تا ص 387
[4] «خواندنیها» شمارههاى 89- 90- 91 سال 33