گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

سلام این حرف که مسجد امام حسن عسگری در جوار حرم حضرت معصومه به دستور امام زمان ساخته شده است صحت دارد؟ پاسخ از حجة الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

سلام این حرف که مسجد امام حسن عسگری در جوار حرم حضرت معصومه به دستور امام زمان ساخته شده است صحت دارد؟

پاسخ از استاد حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

هو العلیم. یکی از بناهایی که منسوب به ائمه اطهار سلام الله علیهم است مسجد امام حسن عسکری علیه السلام در قم است که این مسجد به دستور خود امام حسن علیه السلام ساخته شد نه امام زمان علیه السلام.

نکته ای که یادآوری آن را لازم است اینکه به نظر می رسد: شرافت و فضیلت این مسجد اگر از مسجد جمکران بیشتر نباشد کمتر نیست چرا که مسجد جمکران در زمان غیبت حضرت ولی عصر علیه السلام بنا شده و اگرچه به دستور ایشان بوده اما پر واضح است که به دستور امام علیه السلام در زمان حضور، بیشتر از دستور امام در زمان غیبت می توان اعتماد کرد!؛ گرچه امروزه متاسفانه به جهت صرف وجوهاتی بس عظیم و سنگین در توسعه و بازسازی مسجد امام حسن علیه السلام و تعظیم و توجه استقلالی به آن در مقابل حرم حضرت معصومه علیها السلام، این مسجد نورانیت سابق و آن آثار گذشته را ندارد و این معنا از بیرون آن هم هویداست.

سیدنا الاستاد حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه در تشرّف به قم، بیش از هر چیزی تمام توجهشان به بارگاه ملکوتی حضرت فاطمه معصومه علیها السلام بود و آنجا را بر اساس روایات عدیده حرم اهل بیت و عُشّ آل محمد صلی الله علیه و آله می دانستند و ممشای ایشان این بود که باید دید اول ما را به کجا دستور داده و فرا می خوانند و به هر چیزی به اندازه خودش باید توجه کرد.

بر این اساس اینکه دیده می شود امروزه افرادی به شوق مسجد مقدس جمکران راهی قم می شوند و خب حالا زیارتی هم از حضرت معصومه بجا می آورند، صدر در صد غلط و خلاف ادب و جفای به امام زمان علیه السلام است؛ گرچه این مطلب از ارزش مسجد جمکران و مسجد امام حسن علیه السلام نمی کاهد؛ اما صحبت در این است که توصیه امام معصوم به ساختن یک مسجد بالاتر از توصیه خدا به ساخت مساجد نیست؛ تمام مساجد در دستوری عام، دستور خدا و پیامبر و معصومین است، اما،

اولا: مسجد، شرافتش صرفا به توصیه امام نیست، شرافتش به این است که خانۀ خداست به این است که محلّ سجده و اطاعت خدا و محلّ خضوع و خشوع و فناى در ذات است و از این حیث مساجد با هم فرقی ندارند و آن تفاوت هایی که در ملکوت مساجد شنیده شده و دیده می شود، به جهت ربط آن مکان با یک مسالۀ دیگری خارج از ملکوت خود مسجد است مانند ربط خاص با معصوم و یا یکی از اولیای الهی و غیره

ثانیا: قطعا مسجد در مقابل حرم شرافتش بسیار کمتر است و ابدا نمی توان حرم یکی از معصومین یا امامزادگانی مانند حضرت عباس علیه السلام یا حضرت معصومه را با مسجد مقایسه کرد. همانطور که به این مطلب نسبت به اعظم مساجد و بیوت الهی یعنی کعبه در روایات تصریح شده است، مثلا مسجد کوفه یا سهله یکی از مساجد اربعه ای است که در فضیلت و شرافت کم نظیرند ولی اگر امر دائر شد بین خواندن نماز در مسجد کوفه و حرم امیر المومنین علیه السلام، باید گفت: حرم افضل است اصلا شرافت مسجد به ربط با ولایت است و حرم أقرب است.

ثالثا: اینکه انسان خود را فقط مقید و محصور به یک مسجد خاص نماید صحیح نیست مرحوم قاضی رحمة الله علیه می فرمودند: در یک مسجد همیشه نماز نخوانید، به مساجد دیگر نیز بروید. و هر جا دیدید حال پیدا کردید آنجا نماز بخوانید؛ و هر جا دیدید حال پیدا نکردید مکان خود را تغییر دهید و از این مسجد به مسجد دیگر انتقال یابید و خلاصه آنکه توقف در یک مکان بی‌مورد است؛ و باید دائما دنبال حال بود؛ و از هر جا به جای دیگر منتقل شد؛ و هر جا حال بهتر بود آنجا را انتخاب نمود، اگر در مسجد کوفه نشد به مسجد سَهله بروید و اگر در سهله نشد به مسجد کوفه بروید و هکذا.

مرحوم علامه سندیّت و احترام مسجد جمکران را تایید می کردند، ولی ما هیچگاه درباره مسجد جمکران و مسجد امام حسن عسکری علیه السلام مطلب خاصّی را از علامه غیر از آنچه که در کتاب روح مجرد درباره رفتن مرحوم حداد به مسجد جمکران آوردند، نشنیدیم و این درحالیست که در همان کتاب قید شده است که مرحوم حداد رحمة الله علیه می فرمودند: حضرت آقاى حاج سیّد هاشم از قبرستان معروف به شیخان بسیار مبتهج بودند، و می فرمودند: بسیار پر نور و پر برکت است، و خدا می داند چه نفوس زکیّه و طیّبه ‏اى در اینجا مدفونند. پس از قبر مطهّر بى بى که فضاى قم و اطراف قم را باز و گسترده و سبک و نورانى نموده است، و بواسطه برکات آنحضرت است که گویا خستگى از زمین قم و از خاک قم برداشته شده است، هیچ مکانى در قم به اندازه این قبرستان نورانى و با رحمت نیست. و سزاوار است طلّاب و سائرین بیشتر از این به این مکان توجّه داشته باشند و از فضائل و فواضل معنوى و ملکوتى آن بهرمند شوند، و نگذارند این آثار محو شود و دستخوش نسیان قرار گیرد. (روح مجرد، ص: 285)

از همین کلام بدست می آید که توصیه مرحوم حداد به زیارت قبور اولیاء الهی در قبرستان شیخان بیش از رفتن به مسجد جمکران است که چرایی این مطلب را در عبارات فوق ذکر کردیم.

مسجد امام حسن عسکری علیه السلام از لحاظ جغرافیایی در ابتداى خیابان آستانه و جنب رودخانه واقع شده است که مسجد نسبتاً بزرگى است و در قرن سوم هجرى، جناب احمد بن اسحاق قمى وکیل و نماینده امام حسن عسکری علیه السلام به امر آن حضرت، آن را بنا نمود البته وی یک شبستان کوچک را بنا کرد و بعدا دیگران آن را توسعه دادند.

این مسجد محلّ تدریس آیت الله محمد تقى خوانسارى بوده و همان مسجدی است که ایشان و مرحوم آیت الله اراکی رحمة الله علیهما قبل از انقلاب در آن نماز جمعه را برپا می داشتند و مرحوم آیت الله بروجردی رحمة الله علیه در همین مسجد معتکف می شدند و از همان زمان است که اعتکاف در این مسجد شهره شد.

حضرت امام حسن عسکری علیه السلام وکلایی به جهت «اخذ خراج» تعیین فرموده و به ایشان گفته بودند که از وجوه مقاسمه و خراج قم در آن مسجدی بنا نهند و ایشان صفّه ای در مسجد جامع ـ واقع در بیرون قم، به قرب روضه مقدّسه فاطمیّه، در کنار رودخانه ـ که مشهور و معروف است به مسجد حضرت امام حسن عسکری علیه السلام، به فرموده آن حضرت از وجوه خراج ساختند که الحال، آن مسجد کثیرالفیض باقی و نمازگاه شیعیان است. (خلاصة البلدان، ص 95)