گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

سلام علیکم 1- اگر ممکن باشد وقت نماز عصر را بر طبق فرمایشات علامه طهرانی بفرمایید پاسخ از استاد حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

سلام علیکم 1- اگر ممکن باشد وقت نماز عصر را بر طبق فرمایشات علامه طهرانی بفرمایید

پاسخ از استاد حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

هو العلیم. علیکم السلام و رحمة الله.

پاسخ سوال اول: از امام صادق علیه السّلام روایت شده است که فرمودند: أَتَى جَبْرَئِیلُ علیه السلام رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه و آله بِمَوَاقِیتِ الصَّلَاةِ،

فَأَتَاهُ حِینَ زَالَتِ الشَّمْسُ فَأَمَرَهُ فَصَلَّى الظُّهْرَ

ثُمَّ أَتَاهُ حِینَ زَادَ الظِّلُّ قَامَةً فَأَمَرَهُ فَصَلَّى الْعَصْرَ

ثُمَّ أَتَاهُ حِینَ غَرَبَتِ الشَّمْسُ فَأَمَرَهُ فَصَلَّى الْمَغْرِبَ

ثُمَّ أَتَاهُ حِینَ سَقَطَ الشَّفَقُ فَأَمَرَهُ فَصَلَّى الْعِشَاءَ

ثُمَّ أَتَاهُ حِینَ طَلَعَ الْفَجْرُ فَأَمَرَهُ فَصَلَّى الصُّبْحَ‏؛ (تهذیب‏ الأحکام، ج 2، ص 253)

(جبرئیل، در اوقات نماز نزد رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله آمد. در وقتی که آفتاب از میانه آسمان مایل گردید، نزد آن حضرت آمد، پس دستور داد که نماز ظهر را بگزارد. سپس در وقتی که سایه به اندازه قامتی رو به فزونی نهاد، نزد او آمد و دستور داد که نماز عصر را بگزارد. باز در وقتی که آفتاب غروب کرد، نزد او آمد و دستور داد که نماز مغرب را بگزارد. سپس در وقتی که (سرخی) شفق از بین رفت، نزد او آمد و دستور داد که نماز عشاء را بگزارد، باز وقتی که سپیده صبح دمید، نزد او آمد و دستور داد که نماز صبح را بگزارد.)

در مورد وقت نماز عصر اختلاف چندانی بین فقهاء در نزد شیعه و عامّه در گذشته و حال نیست و بر اساس تصریح همه بزرگان از جمله مرحوم علامه رضوان الله علیه، وقت نماز عصر آن است که: اگر شاخصی را به صورت عمود در زمین هموار قرار دهید، آنگاه که سایۀ شاخص دو برابر طول خود شد، وقت نماز عصر است.

سیدنا الاستاد می فرمودند: در میان شیعه و فقهاى اعلام آن مسأله اجماعى است که: افضل بجا آوردن نماز عصر در موقع عصر، و نماز عشاء در وقت عشاء است.

مناسب می دانم که تشخیص اوقات نماز را به اختصار بیان نمایم:

وقت نماز صبح:

نزدیک اذان صبح از طرف مشرق سفیدی رو به بالا حرکت می کند، که آن را فجر اول و کاذب گویند. موقعی که آن سفیدی پهن شد، فجر دوم و صادق است و اول وقت نماز صبح است. وقت نماز صبح تا طلوع آفتاب ادامه دارد که این مدت را بین الطلوعین گویند که شریفترین و با فضیلت ترین اوقات شبانه روز است و به فرموده امام باقر علیه السلام از اوقات بهشتی است. البته فاصله طلوع آفتاب از موقع اذان صبح متغیّر است. چون مقدار بین الطّلوعین بمقدار ثمُن (یک هشتم) مقدار روز است، بنابراین در تابستان ها در نواحى که ما زیست مى‏کنیم ما بین الطّلوعین به حدود دو ساعت مى‏رسد، و در زمستان ها تا یک ساعت و ربع کاهش پیدا می کند.

لازم به بیان است که اذان صبحی که الآن از ایران بر اساس مرکز تقویم مؤسسة ژئوفیزیک دانشگاه تهران که مسولیت استخراج اوقات شرعی ایران را به عهده دارد، پخش می شود، تقریبا با پنج دقیقه تاخیر از وقت واقعی نماز صبح است لذا با شروع اذان، افراد می توانند نماز صبح خود را اقامه نمایند.

وقت نماز ظهر:

وقت نماز ظهر وقتی است که آفتاب از نصف النهار شرعی (نصف روز) بگذرد و راه تشخیص آن بدین گونه است که: اگر شاخص (چوب یا میله ای) را به صورت عمود و راست در زمین هموار فرو برند، هنگامی که سایۀ شاخص که از صبح به طرف مغرب بود عمود بر خود شاخص شد، علامت نصف النهار است، یعنی روز به نیمه رسیده، حالا به محض اینکه سایه شروع به زاویه گرفتن کرد و در طرف مشرق ظاهر شد، وقت نماز ظهر است؛ روش راحت تر اینکه: پشت به خورشید بایستید اگردر این حال سایه تان عمود برشما بود در آن لحظه نصف النهار شرعی است و بعد از آن اگر سایه تان کمی با شما زاویه گرفت، وقت نماز ظهر شده است.

وقت نماز عصر:

وقت فضیلت نماز عصر وقتی است که سایۀ شاخص، دو برابر خود شاخص بشود در این هنگام وقت فضیلت نماز عصر است که تفصیل آن خواهد آمد.

وقت نماز مغرب:

وقت نماز مغرب موقع استتار قرص خورشید زیر افق است که علامتش آنست که حُمرۀ مشرقیّه یا همان سرخی که بعد از غروب در آسمان پیدا می شود، از بالای سر عبور کند؛ به عبارت دیگر، وقت شرعی نماز مغرب همان است که در تقویم ها و اعلامیه ها از آن به "غروب آفتاب" تعبیر می شود که آن، اوّل وقت شرعی نماز مغرب است که با اذانی که الآن از ایران پخش می شود، حدود بیست دقیقه فاصله دارد که قبلا هم بیان شد که سیدناالاستاد، وقت نماز مغرب و افطار را همان غروب می دانستند و خودشان هم بر همان عمل می کردند و نهایت احتیاط را پنج دقیقه بعد از غروب آفتاب می دانستند. (یعنی یک ربع قبل از اذان مغرب رادیو و تلویزیون)

(حمرۀ مشرقیه: عبارت است از پرتوهای باقیمانده در جو زمین که با برخورد به کرۀ زمین باعث تشکیل سایه زمین در افق شرقی (مقابل) بصورت نواری سرخ رنگ می‌شود.)

وقت نماز عشاء:

گفته شد هنگام غروب آفتاب یک سرخی در آسمان پدید می آید که از آن تعبیر به شفق یا حمره مشرقیه می کنند که تقریبا چهل و پنج دقیقه طول می کشد تا کاملا از بین برود و بعد از آن شفق سفید در آسمان پیدا می شود که به آن اصطلاحا حُمرۀ مغربیه نیز می گویند که آن هم تقریبا چهل و پنج دقیقه به طول می انجامد تا از بین برود وقتی این دو شفق در آسمان از بین رفت، اول وقت نماز عشاء است که به طور تقریبی و منظّم می توان گفت در تمام فصول سال وقت نماز عشاء یک ساعت و نیم بعد از غروب آفتاب (نه مغرب) است.

نکته مهم (تفصیل کلام در تشخیص وقت نماز عصر):

از آنجایی که طول روزها در فصول سال بر اساس سرعت گردش زمین متغیّر است، نمی توان وقت معیّنی را برای نماز عصر مشخص کرد و گفت مثلا چند ساعت از نماز ظهر وقت نماز عصر است، چرا که وقت نماز عصر در روزهای سال، بین دو ساعت و سی و هفت دقیقه تا سه ساعت و چهل و هفت دقیقه پس از اذان ظهر در نوسان است.

برای تشخیص وقت نماز عصر سه روش وجود دارد:

روش اول: در بالا گذشت

روش دوم: بر اساس استخراج مرکز پژوهش های نجومی دفتر آیت الله سیستانی حفظه الله روش بدست آوردن وقت نماز عصر بر اساس ساعت و معیار گذشت زمان از اذان ظهر، بدین صورت که: وقت نماز عصر در:

در یکم فروردین = 27 : 3 بعد از اذان ظهر،

یکم اردیبهشت = 42 : 3 بعد از اذان ظهر،

یکم خرداد = 46 : 3 بعد از اذان ظهر،

یکم تیر = 47 : 3 بعد از اذان ظهر،

یکم مرداد = 46 : 3 بعد از اذان ظهر،

یکم شهریور = 39 : 3 بعد از اذان ظهر،

یکم مهر = 27 : 3 بعد از اذان ظهر،

یکم آبان = 07 : 3 بعد از اذان ظهر،

یکم آذر = 47 : 2 بعد از اذان ظهر،

یکم دی = 37 : 2 بعد از اذان ظهر،

یکم بهمن = 46 : 2 بعد از اذان ظهر،

یکم اسفند = 52 : 2 بعد از اذان ظهر است.

(بدیهی است از آنجایی که روزها در طول فصول مختلف در حال زیاد و کم شدن هستند، وقت نماز عصر از اول ماه تا آخر آن رو به زیاد شدن یا کم شدن است که به طور میانگین و تقریبی، هر پنج روز یک دقیقه باید به محاسبات بالا زیاد یا کم کرد.)

روش سوم: (ساده ترین روش)

به طور تقریبی می توان گفت که وقت نماز عصر، نیمۀ زمان میان ظهر و غروب (نه مغرب) است؛ این روش گرچه چندان دقیق نیست و با چند دقیقه اختلاف وقت نماز عصر را معلوم می کند، اما راحت ترین راه برای تعیین وقت نماز عصر در طول سال است؛ البته این مقدار اختلاف در فضیلت وقت نماز لطمه ای ندارد و سیدنا الاستاد هم همین روش را به رفقا بیان می فرمودند.

لینک های مرتبط:

استحباب خواندن نماز در پنج نوبت

اقوال در وقت نماز مغرب