گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

باسلام، ضمن تشکر از پاسخ مبسوط و عالی به سوال قبلی عرض دیگری داشتم آیا از غذاهایی که در رستورانها و توسط  افرادی که نمیشناسیم طبخ میشود باید به طور کلی اجتناب کرد؟ ودر صورتی که از ما دعوت به این غذا شود باید چه کار کنیم؟ پاسخ از استاد حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

باسلام، ضمن تشکر از پاسخ مبسوط و عالی به سوال قبلی عرض دیگری داشتم آیا از غذاهایی که در رستورانها و توسط  افرادی که نمیشناسیم طبخ میشود باید به طور کلی اجتناب کرد؟ ودر صورتی که از ما دعوت به این غذا شود باید چه کار کنیم؟

پاسخ از استاد حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

هو العلیم علیکم السلام.

یکی از اساسی ترین دستورات اسلام مساله تهیه غذا از محل کاملا حلال و طاهر است که تاثیر بسیار مستقیم و عجیبی در ایمان مخصوصا در سیر الی الله برای سالکان راه خدا و مومنان دارد

وَ کُلُوا مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ حَلالاً طَیِّباً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ (المائدة : 88)

خدای متعال در این کریمه می فرماید اولا خدا رزق شما را فقط در مواد حلال و طاهر قرار داده است که معلوم می شود اصلا غذای حرام و شبه ناک رزق انسان نیست ثانیا بدلیل اینکه بلافاصله بعد از این مساله پای تقوا را به میان می کشد معلوم می شود رابطه مستقیمی بین تغذیه حلال و طاهر با تقوا که نهایت مرتبه ایمان است وجود دارد.

اما در مقابل اگر رعایت آداب و اخلاق و حدود الهی در مورد طعام و خوردن و آشامیدن نشود موجب فساد قلب به عنوان اصلی ترین خواستگاه کمال انسان می شود.

یا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلالاً طَیِّباً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبینٌ (البقرة : 168)

(ای مردم از آنچه در روی زمین است و حلال و طیب است بخورید و از وساوس شیطان پیروی نکنید که او برای شما دشمنی آشکار است)

تدبر در این آیه می رساند که آنجا که انسان از غذای حلال و پاکیزه چشم پوشی نماید ناخودآگاه در مسیر پیروی از شیطان قرار می گیرد و پر واضح است که خطورات شیطانی یک امر باطنی و قلبی است پس دوری از رزق حلال بیشترین آسیبش به قلب انسان است که او را تاریک می کند.

بزرگان دین و اولیاء الهی نه تنها به دقت در حلال بودن غذا توصیه می کنند بلکه حتی اجتناب از خوردن غذاهای شبهه ناک را تا جای ممکن لازم و موثر می دانستند که برای آن آثاری بر نفس است که کمتر از لقمه حرام نیست. بر همین اساس مرحوم آقا می فرمودند: اگر چیزی را که نیاز دارید در مغازه فلان رفیق یافت می شود حتما از او بخرید و یا از جایی خریداری کنید که فروشنده شخص متدین و معتقد به حلال و حرام باشد گاهی میشد خودشان برای تهیه ما یحتاج از مغازه ای خرید می کردند که فروشنده شخص مومن و مقیدی بود با اینکه مغازه اش دورتر از دیگران بود.

آنقدر مساله تاثیر نفوس دقیق و رقیق است که حتی نفس فروشنده بر ملکوت اجناس مغازه اش اثر دارد حتی کسانی که به مغازه وی رفت و آمد می کنند اگر چشمشان بر اجناس افتاده باشد خالی از تاثیر نیست لذا مرحوم آقا می فرمودند: از غذاها و میوه هایی که چشم مردم به آنها افتاده تهیه نکنید.

قطعا از مصادیق غذاهای شبهه ناک همین غذاهای رستوران ها مخصوصا رستوران های بین راهی است که گرچه ممکن است رعایت بهداشت شده باشد (که حقیر ابدا اعتماد به این نظارت های بهداشتی ندارم) اما از جهت ملکوت، این غذاها متاثّر است از نفوس کسانی که با طبخ و آماده کردن این غذا سروکار دارند، از نیت صاحب مغازه گرفته تا طهارت ظاهری و باطنی دست اندرکاران و حال و هوای آن رستوران و حتی مشتریانی که بدانجا رفت و آمد می کنند همه و همه بی تاثیر نیست.

مخصوصا آن کسانی که به صورت مستقیم با این غذا سر و کار دارند نیت و حتی حالات آنان مانند عصبانیت، طهارت و خستگی و غیره بسیار تاثیر دارد چرا که معمولا در این مکان ها افرادی هستند که خیلی تقید به طهارات و نجاست ندارند و چه بسا مدت ها در حال جنابت هستند.

مرحوم شهید دستغیب رضوان الله تعالی علیه در ضمن داستانی مفصل از یکی از اولیای الهی نقل می کنند که یکی از توصیه هایش این بود که فرموده بود: از خوردن غذا در قهوه خانه پرهیز کنید چون شبه ناک است و لقمه شبهه ناک برای قلب ضرر دارد.

این را هم باید دانست که اثر لقمه حرام و شبهه ناک یک اثر وضعی است و چه بدانیم چه ندانیم اثر خودش را می گذارد بر همین اساس است که در روایات تاکید شده است در شبهات و آنجا که واقعا نمی دانید لقمه حلال است یا حرام، پرهیز کنید.

حضرت امیر علیه السلام به عثمان بن حنیف می فرماید: فَانُظْر إِلی ما تَقْضِمُهُ مِنْ هذَا الْمَقْضَمِ ، فَمَا اشْتَبَهَ عَلَیْکَ عِلْمُهُ، فالْفِظْهُ، وَ مآ أیْقَنتَ بـِطِیبِ وَجْهِهِ قَتَلْ مِنْهُ.

(پس نظر کن به آنچه دندان بر آن مینهی از این خوردنی، و چیزی را که بر تو آشکار نیست و نمیدانی حلال است یا حرام، آن را نخور و آنچه را که به پاکی راه های بدست آوردن آن علم داری و میدانی از راه حلال و درستکاری بدست آمده، بخور. (نهج البلاغه)

متاسفانه برخی باکی از غذاهای شبهه ناک ندارند و با گفتن انشاالله حلال است از کنار آن عبور می کنند؛ همین إن ‌شاءالله حلال است، گرفتارمان میکند و کار را خراب  می‌کند. باید مواظب باشیم. در روایت داریم که لقمه شبهه ناک انسان را به خوردن لقمه حرام می کشاند

اما استفاده از غذاهای رستوران ها دو استثناء می تواند داشته باشد:

اول: با توجه به اینکه تهیه و صرف غذا در بیرون از منزل یک فرهنگ شده (گذشته از اینکه واقعا در برخی موارد ضرورت است) و می توان از آن به عنوان یک تفریح سالم و حتی لازم برای فرزندان و بانوی منزل یاد کرد، که حق اوست هر از چند گاهی استراحتی داشته باشد و بدون اضطراب و تشویش نفس همراه با یک آرامشی غذایی را میل کند، مناسب است طبعا غذایی از بیرون تهیه شود یا به رستورانی مطلوب رفت که این اشکالی ندارد و خوب هم هست؛ ولی بشرطی که از جایی غذا تهیه شود یا بجایی رفت که هم از بهداشت ظاهری آنجا مطمئن بود و هم از بهداشت باطنی؛ یعنی صاحب آنجا فردی است معتقد و متدین و قطعا بر کار کارگرهایش نظارت دارد که الحمدلله می توان در هر شهری از این قبیل مطبخ ها را پیدا کرد اگر چه ممکن است آن زرق و برق مکان های دیگر را نداشته باشد. خب انسان می رود در گوشه ای که اشرافی هم ندارد و مخدرات در امنیت هستند.

حقیر در زمان سیدنا الاستاد به یاد دارم که بیت ایشان از اینگونه مطبخ ها غذا تهیه می کردند و قطعا حضرت آقا هم میل می کردند، یکبار که همراه با آقازادگان علامه به جایی رفته بودیم یکی از ایشان گفتند: خوب است هرچندگاهی به اینجور مکان ها آمد این برای خانواده بسیار خوب است که از این طبیعت استفاده کنند و در یک آرامشی غذا بخورند.

دوم: آنجایی که انسان مجبور است و هیچ راهی برای فرار نیست مانند جایی که والدین انسان را دعوت می کنند یا برادر و خواهر و یا اقرباء و دوستانی که متشرع هستند ولی در مسیر سیر و سلوک نیستند و خیلی آن جهات مراقبه را ندارند، و هیچ راهی برای نرفتن نیست و نمی شود گفت که این مکان یا غذا شبهه ناک است که مرحوم آقا می فرمودند: اجابت کردن دعوت مومن خوب است و در صورتی که اختلاط نیست و نرفتن باعث هتک حرمت می شود، رفقا بروند و اگر احتمال شبهه ناک بودن غذا را به هر جهتی می دهند یک پنجم آن چه را میل کردند به عنوان ردّ مظالم به فقیر بدهند.

در تتمه این بحث بیان چند نکته را قابل تذکر است:

اول: مومنان و سالکان راه خدا نباید در مساله تغذیه و رعایت احتیاط بیش از آنچه ذکر شد وسواس و حساسیت به خرج دهند تا به عسر و حرج و تکلف افتاده و بقول عوام از آن طرف بام بیفتند که اثر وضعی احتیاط های غیر ضروری و وسواس اگر بیشتر نباشد کمتر از لقمه شبهه ناک نیست

مرحوم سیدنا الاستاد می فرمودند: با اینکه در روایت عنوان بصری امام صادق علیه السلام می فرمایند: وَ خُذْ بِالاحْتِیَاطِ فِى جَمِیعِ مَا تَجدُ إلَیْهِ سَبِیلًا (و در هر جائى که به سوى احتیاط راه یافتى آنرا پیشه خود ساز!) اما حد آن تا جایی است که این احتیاط موجب سد راه نشود و راه توجه و ابتهال و حضور قلب را سلب نکند و باعث تزلزل و تشویش نفسش نشود و حقیر در سیره سیدنا الاستاد و حتی آقازاده ارشد ایشان که مشهور به تقوا و رعایت جوانب احتیاط هستند در همین مساله تغذیه یک مشی متعادل را نسبت به خود و اهلشان مشاهده کردم مثلا اتفاق می افتاد که با ایشان جایی می رفتیم سوال می کردند اینجا چجور جایی است؟ و وقتی که رفقا از مطلوب بودن آن مطبخ به ایشان اطمینان می دادند کلام رفقا را تصدیق می کردند و بیش از این احتیاط به خرج نمی دادند.

دوم: خیلی از جاهایی که ما خود را مجبور به رفتن می دانیم و آن را یک ضرورت می شماریم، حقیقتا اجبار و ضرورت نیست و این تعارفاتی است که ما برای خودمان بدون مبنای عقلی و شرعی درست کرده ایم. مرحوم آقا می فرمودند: بله صله رحم واجب است اما اینطور نیست که برای همه یکجور باشد بعضی ها را باید به منزلشان رفت بعضی ها را فقط باید با تلفن و بعضی ها را با یک سلام و علیک و  نسبت به برخی همین مقدار که به یک واسطه بگویید به فلانی سلام برسان، کفایت می کند.

سوم: در مواقع احتمال شبهه در هر غذایی که انسان گریزی از آن ندارد، رعایت دستورات دینی تا حدودی آن آثار وضعی را از بین می برد: مانند با وضو خوردن، گفتن بسم الله که بسیار تاکید شده است، اولیاء الهی هم بیان فرمودند: اگر احساس می‌کنید خدای ناکرده شبهه ‌ای در بعضی از لقمات باشد، برای هر لقمه، بسم الله الرّحمن الرّحیم بگویید. در اینصورت اگر شبهه ای هم در آن باشد که ما نمی‌دانیم، از بین می‌رود.

چهارم: عرض شد مومن و سالک راه خدا آنجا که احتمال شبهه ناک بودن طعامی را می دهد و از طرفی مجبور به اکل آن است، می تواند با انجام آن آداب دینی از آن لقمه بخورد ولی باید کم بخورد چون آن چرا که گفته شد که در ظرف ضرورت و رعایت آداب آن اثر وضعی از بین می رود در مقدار کم است مقداری که سد جوع شده و غرض میزبان برآورده شده است و البته می توان بهانه ای آورد و کم خوردن را موجه جلوه داد ولی لقمه های بیش از این آن اثر وضعی غذای شبهه ناک را دارد.

کُلُوا وَ تَمَتَّعُوا قَلیلاً (المرسلات : 46)

پرخوری حتی از غذای حلال باعث از بین رفتن نور قلب می شود انسان را سنگین و مکدر می نماید و اگر مداوم باشد موجب طغیان نفس می گردد چه رسد به لقمه ای که محتمل است شبهه ناک باشد.