ملکوت روزه (بخش چهارم)
یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُون. ( سوره البقرة : آیه 183 )
( اى اهل ایمان، بر شما هم روزه واجب گردید چنان که امم گذشته را فرض شده بود، و این دستور براى آن است که پاک و پرهیزکار شوید.)
طبق آیه مبارکه باید روح و حقیقت روزه انسان را به مقام تقوى رهبرى کند؛ و براى حصول آن باید هفت امر را مراعات کرد.
پنجم: کفّ بطن از خوردن غذاى حرام و مشتبه در وقت افطار و سحر و در طول شب؛ زیرا کفّ بطن از غذاى حلال در طول روز و خوردن حرام در شب چه فائده اى دارد؟ مثال چنین شخصى مثال کسى است که خانه اى بنا مى کند ولى شهرى را خراب مى نماید؛ چون در غذاى حلال زیاده روى و افراط غلط است، و غذاى حرام مطلقا ولو ذرّه اى باشد حرام. غذاى حلال براى بدن حکم دوا دارد، و غذاى حرام حکم سمّ قاتل. چنانچه دوا را زیاد استعمال کنیم ضرر دارد، ولى سمّ مهلک نه زیادى او بلکه اصلش مهلک است. بنابراین کسى که در روز از غذاى حلال اجتناب مى کند و شب غذاى مشتبه یا حرام مى خورد مانند کسیست که از زیادى دوا اجتناب نموده، و بعوض سمّ قاتل خورده است؛ از ضررى پیشگیرى نموده و خود را یک مرتبه در ضرر شدیدتر افکنده است.
قالَ أمیرالمُؤمِنین عَلَیه السّلام: کَم مِن صائِمٍ لَیسَ لَهُ مِن صِیامِهِ إلّا الجُوعُ و الظَّما، و کَم مِن قائِمٍ لَیسَ لَهُ مِن قِیامِهِ إلّا السَّهَرُ و العَناءُ، حَبَّذا نَومُ الأکیاسِ و إفطارُهُم!( نهج البلاغة، محمّد عبده، ج 4، ص 35)
(أمیرالمؤمنین علیه السّلام فرمود: چه بسا از روزه دارانى که نصیبى از روزه ندارند جز گرسنگى و عطش و چه بسا از شب زنده دارانى که حظّى از بیدارى در شب ندارند جز بى خوابى و خستگى آن. خوشا به خواب زیرکان و افطار آنان.)
و روایات از اهل بیت علیهم السّلام در مضرّات روحى غذاى مشتبه و حرام زیاده از حدّ احصاست.
ششم: از زیاده خوردن در وقت افطار خوددارى کند و شکم خود را پُر نگرداند؛
قالَ رَسُولُ اللهِ: ما مَلأ آدَمِىٌّ وِعاءً شَرًّا مِن بَطنِهِ؛ فَإن کانَ و لا بُدَّ، فَثُلُثٌ لِطَعامِهِ و ثُلُثٌ لِشَرابِهِ و ثُلُثٌ لِنَفَسِه. (بحار الأنوار، ج 1، ص 226)
(پیامبر اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم فرمودند: انسان هیچ ظرفى را انباشته ننمود که بدتر از شکم او باشد. پس اگر چاره اى از خوردن غذا نیست، باید یک سوّم آنرا به غذا و یک سوّم را به نوشیدنی ها و یک سوّم آن را به تنفس اختصاص دهد.)
سابقاً ذکر شد که منظور از تشریع روزه پائین آمدن سطح شهوات بواسطه شکستن قدرتهاى نفس امّاره دشمن خداست؛ و معلوم است که چنانچه در طول روز آنچه انسان نخورده و نیاشامیده در شب به اضعاف مضاعفه تدارک کند این منظور حاصل نمى گردد. اگر انسان معده خود را از طلوع صبح تا شب خالى داشت و گرسنگى شدید بر او غالب آمد و رغبت او بر غذا خوردن زیاده گشت و میل او به هیجان آمد، آن وقت از غذاهاى رنگارنگ و انواع اطعمه و اشربه در هنگام افطار او را پر نمود، چه بسا قوّت او زیادتر مى گردد و شهوات او بیش از سایر ایّام به هیجان درمى آید، و براى قضاء منظورهاى شیطانى و قواى مخفیّه اى که سابقاً در او نمودى نداشته بیشتر دست مى زد.
بنابراین جان و روح روزه که عبارت است از ضعیف نمودن قواى شیطانى که راهبر انسان بسوى مهالک است حاصل نخواهد شد مگر بواسطه تقلیل در خوراک؛ و به همان مقدار که در سایر ایّام هنگام غذا انسان مى خورده است در موقع افطار بخورد نه بیشتر. و امّا اگر بنا بشود انسان آنچه را که در سایر روزها از صبح تا شب مىخورده جمع کند و بخواهد هنگام افطار تدارک و تلافى کند، البتّه از روح صوم خود چندان سودى نخواهد برد. امّا آنچه بین بعضى از مترفّهین مشهود است که براى ماه رمضان خود غذاهاى لذیذترى آماده مى کنند، و در شب مجالسى تشکیل مى دهند و بخورد و خوراکهاى متنوّع مشغول مى شوند، و چه بسا در شبهاى رمضان بیشتر از ماه هاى دیگر غذا مى خورند، براى آنها این چنین روزه اثر واقعى نخواهد داشت. بلکه یکى از آداب روزه آنست که شخص روزه دار در روز زیاد نخوابد تا خوب گرسنگى و تشنگى را درک کند و ضعف قواى حیوانى را بفهمد، و هر شب که بگذرد قدرى از این صفتهاى قواى حیوانى به روى هم متراکم گردد تا نشاط روحى او بحدّ کمال، و خفّت قواى بهیمیّت او بحدّ نازل منتهى شود؛ در این حال ممکنست در اواخر ماه مبارک رمضان به شرف لیلة القدر مشرّف گردد. چون لیلة القدر شبى است که در آن انوار ملکوت الهى بر عبد منکشف گردد؛ لذا براى کسى که مى خواهد از این بهره عظماى الهى نصیبى وافر بردارد باید هر شب نیز مقدارى را به نماز و ذکر بگذراند.
رَوَى زُرارَة عَن أبِىجَعْفَرٍ علیه السّلام: أنَّ النَّبِىَّ صلى الله علیه و آله لَمّا انْصَرَفَ مِن عَرَفاتٍ و صارَ [سَارَ] إلَى مِنًى، دَخَلَ المَسجِدَ فَاجْتَمَعَ إلَیهِ النّاسُ یَسألُونَهُ عَن لَیلَة القَدرِ؛ فَقامَ خَطِیبًا فَقالَ بَعدَ الثَّناءِ عَلَى اللهِ عَزَّوجَلَّ أمّا بَعدُ، فَإنَّکُم سَألتُمُونِى عَن لَیلَة القَدرِ، و لَم أطوِها عَنکُمْ لأنِّى لَم أکُنْ بِها عالِمًا. اعْلَمُوا أیُّها النّاسُ: أنَّهُ مَن وَرَدَ عَلَیهِ شَهرُ رَمَضانَ و هُوَ صَحِیحٌ سَوِىٌّ فَصامَ نَهارَهُ و قامَ وِردًا مِن لَیلِهِ و واظَبَ عَلَى صَلاتِهِ و هَجَرَ إلَى جُمُعَتِهِ و غَدا إلَى عِیدِهِ فَقَد أدرَکَ لَیلَة القَدرِ و فازَ بِجائِزَة الرَّبِّ عَزَّوجَلَّ. (من لا یحضره الفقیه، طبع نجف، ج 2، ص 60)
( زراره از امام باقر علیه السّلام روایت مى کند که فرمودند: زمانى که رسول خدا از عرفات به سمت مِنى خارج شدند داخل مسجد شدند، مردم اطراف آن حضرت جمع شدند و از لیلة القدر سؤال نمودند، حضرت به قصد ایراد خطبه برخاست و پس از درود بر پروردگار عزّوجلّ فرمود: امّا بعد، اى مردم شما از شب قدر سؤال نمودید و من این مطلب را از روى جهل و عدم اطّلاع از شما کتمان نکردم، (بلکه از آن مطّلع هستم). اى مردم بدانید: کسى که ماه رمضان بر او وارد شود درحالیکه در صحت و تندرستى روزه خود را بجاى آورد و پاسى از شب را به دعا و قرآن و عبادت بگذراند و بر نمازهایش مواظبت داشته باشد و در نماز جمعه حضور یابد و عید فطر را با این حالت ادراک کند، پس قطعاً شب قدر را ادراک کرده است و جائزه ضیافت الهى را به خود اختصاص داده است. )
وَ قالَ أبوعَبدِاللهِ علیه السّلام: فازُوا و اللهِ بِجَوائِزَ لَیسَتْ کَجَوائِزِ العِبادِ. (همان)
(امام صادق علیه السّلام فرمود: تلاش نمائید به جوائز الهى دست یابید که قسم به خدا مانندى براى آنها نیست.)
و از طرفى دیگر معلومست که سلامت روح ارتباط کامل به سلامت بدن دارد، و پرخورى از هر چیز بیشتر بدن را مى کاهد. در کتاب «فقه الرضا» علیه السّلام: قالَ: قالَ العالِمُ علیه السّلام: رَأسُ الحِمیَة الرِّفقُ بِالبَدَن.( بحار الأنوار، ج 14، ص 520)
(از امام علیه السّلام نقل شده است که: در رأس بهداشت مدارا نمودن با اقتضاهاى مزاج بدن است.)
و فى «المکارم» عن الرضا علیه السّلام: قالَ: لَو أنَّ النّاسَ قَصَّرُوا فى الطَّعامِ لاسْتَقامَتْ أبدانُهُمْ. (همان مصدر، ص 142)
(از امام رضا علیه السّلام مروى است: اگر مردم در مأکولات جانب احتیاط و کم خوردن را رعایت مىنمودند به تحقیق بدنها و اجسام آنان همیشه در صحّت و سلامتى و در مقابل بیماریها مصونیّت مى یافت.)
وَ عَنِ العالِمِ علیه السّلام قالَ: الحِمیَة رَأسُ الدَّواءِ و المَعِدَة بَیتُ الدّاءِ، و عَوِّدْ بَدَنًا ما تَعَوَّدَ. (همان )
(از امام علیه السّلام نقل شده است که فرمود: پرهیز علّت اصلى در مداوا است ومعده جایگاه همه امراض است، و به هر چه بدنت را عادت دهى عادت مى کند. )
و در کتاب «دعوات» الراوندى: قالَ النَّبِىُّ صلّى الله علیه و آله و سلّم: إیّاکُمْ و البِطنَة فَإنَّها مَفسَدَة لِلبَدَنِ و مَورَثَة لِلسَّقَمِ و مَکسَلَة عَنِ العِبادَة.
(از رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم مرویست: از پرخورى بپرهیزید که بدن را به تباهى مى کشاند و به امراض گوناگون مبتلا مى سازد و براى عبادت کسالت و سستى مى آورد.)
وَ عَن الأصبَغُ بنُ نُباتَة: سَمِعتُ أمِیرَالمُؤمِنِینَ علیه السّلام یَقُولُ لابنِهِ الحَسَنِ علیه السّلام: یا بُنَىَّ! ألا اعَلِّمُکَ أربَعَ کَلِماتٍ تَستَغنِى بِها عَنِ الطِّبِّ؟ فَقالَ: بَلَى! قالَ: لا تَجلِسْ عَلَى الطَّعامِ إلّا و أنتَ جائِعٌ، و لا تَقُمْ عَنِ الطَّعامِ إلّا و أنتَ تَشتَهِیهِ، و جَوِّدِ المَضغَ، و إذا نِمتَ فَأعرِضْ نَفسَکَ عَلَى الخَلاءِ؛ فَإذا اسْتَعمَلتَ هَذا اسْتَغنَیتَ عَنِ الطِّبِّ. و قالَ: إنَّ فِى القُرآنِ لآیَة تَجْمَعُ الطِّبَّ کُلَّهُ: (کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا) (همان مصدر، ج 14، ص 546 )
( اصبغ بن نباته مىگوید: أمیرالمؤمنین علیه السّلام به فرزندش امام حسن علیه السّلام فرمود: اى فرزندم، آیا نمى خواهى که چهار چیز به تو بیاموزم تا بواسطه آن از طبّ بى نیاز شوى؟ امام حسن علیه السّلام عرض کرد: بفرمائید. أمیرالمؤمنین فرمودند: اوّل اینکه قبل از گرسنگى کامل بر سر سفره غذا ننشینى، دوّم تا کاملًا سیر نشده اى دست از طعام بردارى و سوّم آنکه غذا را خوب بجوى، و چهارم قبل از خواب بیت الخلاء را فراموش منما. اگر این چهار چیز را رعایت نمائى به طبیب مراجعه نخواهى نمود.
سپس حضرت فرمود: در قرآن آیه اى است که تمام طب و بهداشت را در خود جمع نموده است «بخورید و بیاشامید ولیکن اسراف مکنید)
اللهم صل علی محمد و آل محمد
ادامه دارد ...