گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

یکی از مکان های مقدس و مورد سفارش برای حضور و توجه و زیارت مسجد کوفه است مسجدی که امیرمومنان علیه السلام در محراب آن به شهادت رسیدند اما از آنجایی که حضرت دو محراب داشتند یکی محراب نمازهای واجب و جماعت و یکی هم محراب تهجد و نافله سوال این است که حضرت در کدامیک از ایندو محراب مضروب شدند؟ یادداشت حاضر ما را به پاسخی جامع و تحقیقی درباره این سوال می رساند.

بسم الله الرحمن الرحیم

مکان اصلی محراب ضربت خوردن حضرت علی علیه السلام

منبع: سلسله یادداشت ها تالیف حجت السلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

مرحوم سیدنا الاستاد حضرت علامه طهرانی رحمة الله علیه علاوه بر زیارت مشاهد مشرفه در نجف و کربلا چند جای دیگر را بسیار تاکید داشتند و از نورانیت آن اماکن با عبارات پر معنایی یاد می کردند

می فرمودند: مرحوم قاضى به یکی از شاگردانشان به نام مرحوم آیت الله حاج سیّد هادى تبریزى که از علماى کاظمین بوده،  دستورالعملى داده و فرموده بودند که: دو چیز را خیلى مغتنم بدان:

یکى محراب نافله أمیرالمؤمنین علیه‏السّلام در مسجد کوفه که در واقع همان محراب ضربت خوردن حضرت است.

در مسجد بزرگ کوفه دو محراب منسوب به امیر المومنین علی علیه السلام وجود دارد که یکی بسیار معروف و تزیین شده و اکثرا آن را به عنوان محراب ضربت می دانند و به زیارت آن می روند که در واقع محراب نمازهای یومیه و واجب و جماعت حضرت بوده و یکی هم محرابی با سنگ های مرر سفید است؛ محرابى که تقریباً حدود بیست متر با آن محراب اصلی فاصله دارد و در سمت چپ آن قرار گرفته و الآن هم مشخّص است که این محراب مخصوص نوافل حضرت بوده که باید گفت آن محرابی که حضرت در آن مضروب شدند محراب نافله حضرت بوده که گفته شد الآن با سنگ مرر سفید مرتب شده است نه آن محراب معروف و زرّین که متاسفانه اکثرا به اشتباه به آن تبرک می جویند.

مرحوم مجلسی در بحار و مرحوم شیخ عباس قمی رضوان الله تعالی علیهما در منتهی الآمال روایت و قرآئنی را نقل می کنند که دلالت دارد بر اینکه حضرت در محراب نافله و در نماز فرادی ضربت خوردند و به همین دلیل بوده که حسنین علیهما السلام همراه حضرت نبودند

مرحوم مجلسی در کتاب بحار الانوار می فرمایند: حسنین علیهما السّلام از منزل بیرون آمده و راه مسجد را در پیش گرفتند، وقتی وارد مسجد شدند جماعتی از مردم می‌خواستند حضرت أمیر علیه السّلام را سر پا نگه دارند تا نماز صبح را اقامه کند ولی امام علیه السّلام قادر بر ایستادن نبود به دستور پدر امام مجتبی علیه السّلام جلو ایستاد و فریضة صبح را به جای آورد و أمیر‌المؤمنین علیه‌السّلام نشسته و با اشاره نماز صبح را اقامه کرد. . (بحار‌الأنوار، صص 283 – 276)

مؤیّد این کلام فرمایش محدّث قمی رحمة الله علیه در پاورقی منتهی‌الآمال است، وی چنین گفته است: آنچه از روایات استفاده می‌شود آن است که نمازی که حضرت أمیر ـ علیه السّلام ـ در آن ضربت زده شده نافلة فجر بود ه است. (قمی، عباس، منتهی‌الآمال، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، چاپ سیزدهم، زمستان 1378، ج1، ص 329.)

بنابراین به دلایل زیر نمازی که ضربه شمشیر بر سر امام علیه السّلام اصابت کرد فریضة صبح نبوده است:

الف: امام فرادا (تنها) نماز می‌خواند.

ب: در نزدیکی محلّ نماز امام کسی نبود و مردم در گوشه و کنار مسجد مشغول نماز بودند و با شنیدن صدای امام علیه السّلام به سوی آن حضرت دویدند.

ج: در عبارت روایت بحارالانوار آمده بود: امام علیه السّلام از مأذنه پائین آمد، خفتگان را بیدار کرد و به جانب محراب رفت و به نماز ایستاد. همانگونه که می دانیم دو رکعت نافله نماز صبح قبل از نماز خوانده می شود. و روشن است که امام ـ علیه السّلام ـ قبل از اقامة نافله به فریضه مشغول نمی‌شود.

کوتاه سخن آنکه:

اولا: نمازی که در آن نماز، حضرت علی علیه السّلام ضربت خورده، نافله بوده است نه فریضه

ثانیا: محل ضربت هم همان محراب نافله بوده که بسیاری از مردم در زیارت مسجد کوفه از آن غفلت دارند

مرحوم قاضى مى‏فرمودند: این محراب نافله را خیلى مغتنم بدانید، آثارى در اینجا مترتّب و مشهود است و سیدنالاستاد حضرت علامه طهرانی هم بر همین عقیده بودند و زیارت و نماز خواندن و قرائت مناجات امیر المومنین علیه السلام در مسجد کوفه را در آنجا سفارش می کردند.

یکى هم زیارت اهل قبور بین الطّلوعین

در روایات ما هم بهترین وقت برای زیارت قبور و اولیای الهی در بین الطلوعین ذکر شده است

در «أمالی‌» شیخ‌ طوسی‌ با سند متّصل‌ خود روایت‌ میکند از عبدالله‌ بن‌ سلیمان‌ از حضرت‌ امام‌ محمّد باقر علیه‌ السّلام‌: قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنْ زِیَارَةِ الْقُبُورِ. قَالَ: إذَا کَانَ یَوْمُ الْجُمُعَةِ فَزُرْهُمْ، فَإنَّهُ مَنْ کَانَ مِنْهُمْ فِی‌ ضَیْقٍ وُسِّعَ عَلَیْهِ مَا بَیْنَ طُلُوعِ الْفَجْرِ إلَی‌ طُلُوعِ الشَّمْسِ ؛ یَعْلَمُونَ بِمَنْ أَتَاهُمْ فِی‌ کُلِّ یَوْمٍ، فَإذَا طَلَعَتِ الشَّمْسُ کَانُوا سُدًی‌. قُلْتُ: فَیَعْلَمُونَ بِمَنْ أَتَاهُمْ فَیَفْرَحُونَ بِهِ؟ قَالَ: نَعَمْ، وَ یَسْتَوْحِشُونَ لَهُ إذَا انْصَرَفَ عَنْهُمْ. (بحار الانوار، ج‌ 6، ص‌ 256)

( میگوید: از حضرت‌ باقر علیه‌ السّلام‌ دربارۀ زیارت‌ اهل‌ قبور پرسش‌ کردم‌. فرمود: چون‌ روز جمعه‌ باشد آنانرا زیارت‌ کن‌ ؛ چون‌ هر کس‌ از آنان‌ در ضیق‌ و تنگی‌ باشد در بین‌ طلوع‌ صبح‌ صادق‌ و طلوع‌ آفتاب‌ گشایش‌ می‌یابد، و لذا در این‌ موقع‌ در هر روز، از کسی‌ که‌ به‌ زیارت‌ او رفته‌ باشد، علم‌ و اطّلاع‌ پیدا میکند، ولیکن‌ چون‌ آفتاب‌ طلوع‌ کند آنها یَله‌ و رها میشوند و دیگر قادر بر جهت‌گیری‌ در امور دنیا و زیارت‌ اهل‌ خود نیستند. عرض‌ کردم‌: آیا آنها از افرادی‌ که‌ به‌ زیارت‌ قبور آنها میروند علم‌ پیدا می‌کنند و خوشحال‌ میشوند؟ فرمود: آری‌، و نیز از بازگشت‌ زائرین‌ از قبور به‌ محلّهای‌ خود وحشت‌ می‌کنند. )

مرحوم قاضی مى‏فرمودند: وقتى که زیارت مى‏کنى اهل قبور را در بین‏ الطّلوعین، یک فاتحه‏اى بخوان و بعد برو یک کنارى بنشین و بدون اینکه قرآن بخوانى یا چیز دیگر بخوانى، سکوت کن؛ این سکوت براى تو خیلى مفید است و تفکّر کن در احوال قبر و در احوال قیامت و در احوال اعتبارى بودن دنیا و مسائلى که مى‏گذرد و در گذران است و مى‏فرمودند: بعد از ظهر و ظهر و شب رفتن به قبرستان فایده‏اى ندارد، یعنى خیلى مفید نیست‏.

اللهم صل علی محمد و آل محمد