گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

یکی از نگرانی های مسلمانان عقب ماندگی آنها نسبت به بیگانگان اسلام است که برخی موارد به صورت طعنه بر پیکر اسلام و مسلمانان می نشیند و در بسیاری موارد مورد سوال خصوصاً جوانان واقع می شود. یادداشت پیش روی پاسخی صریح و آسان به این پرسش از عالمی وارسته و آزاداندیش آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی رحمة الله علیه است.

بسم الله الرحمن الرحیم

عقب ماندگی مسلمانان از دید مؤسّس حوزۀ علمیّه قم

منبع: یادداشتی از حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

مرحوم آیت الله حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی رحمة الله علیه بنیانگزار حوزه علمیه قم، استاد و مربّی فضلا و علمای فراوانی است که بسیاری از آنها نقش حسّاسی در سطوح مختلف مرجعیّت و تدریس و غیره در دورۀ معاصر داشته اند از جمله: حاج سیّد روح الله خمینی، آیت الله حاج سیّد محمّد رضا گلپایگانی، آیت الله سیّد شهاب الدین مرعشی، آیت الله میرزا هاشم آملی، آیت الله سیّد محمّد کاظم شریعتمداری، آیت الله سیّد صدرالدّین صدر، آیت الله سیّد محمّد حجّت، آیت الله سیّد محمّد تقی خوانساری، آیت الله میرزا مهدی بروجردی، آیت الله محمّد ثقفی، آیت الله محمد علی اراکی، آیت الله محمود طالقانی، آیت الله سیدمحمد محقق داماد یزدی و...

استاد ما مرحوم علّامه آیت الله حاج سّید محمد حسین حسینی طهرانی اعلی الله مقامه در تمامی مکتوباتشان به نیکی از ایشان یاد کرده و عنوان شیخ الفقهاء و المجتهدین را شایسته ایشان می دانند.

از خصوصیّات بارز مرحوم حائری حریّت و آزادمنشی ایشان در عین صلابت و إتقان بوده است.

مجموعه ای از استفتائات ایشان در 544 صفحه منتشر شده که در لابلای خود مسائل جالبی را جای داده است که برای شناخت تاریخ اجتماعی و افکار و اندیشه های وی به عنوان یک عالم مجتهد و مرجع و مؤسّس حوزه علمیۀ قم قابل تأمّل و أهمیت است.

یکی از این استفتائات دربارۀ علّت عقب ماندگی مسلمانان است. سوال این است: قرآن که جامع تمام کتابهاست اروپا و سایر بلاد از روی قرآن صنعت آموختن باعث ترقّی آنها شده، چرا علمای ما برای ما علم صنعت بیان نفرموده اند؛ ما مردم ایران فقیر و پریشان هستیم، آیا حرف آنها (غربی ها) اصل دارد یا علماء بیان فرموده اند آن ها عمل نکرده اند یا خیر؟

پاسخ مرحوم حاج شیخ این است: «قرآن و أخبار راجع به اجتماعیّات و کسب و تنظیم أمور معاشیه خیلی تحریص و ترغیب نموده ولی خصوصیّات صنایع راجع به هِمَم عالیه است که خارجی ها تعقیب نمودند و به قوای فکریّه إستخراج صنایع کرده و ماها به واسطۀ تنبلی و عدم شوق، قوای فکریّۀ خود را مُهمل گذاشته از آن عقب مانده و این هم راجع به علما نیست (مجموعه استفتائات مرحوم حائری یزدی ص 448)

دو نکتۀ مهمّ در این مطلب یعنی سوال آن شخص و پاسخ مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حائری رحمة الله علیه وجود دارد:

اوّل: باور غلطی که اسلام همۀ علوم را دارد و غربی ها پیروی کرده لذا پیشرفت کرده اند و ما به آنها عمل نکرده ایم و پیشرفت نکرده ایم؛ که پاسخ مرحوم حائری دقیقاً در مقابل این حرف است و آن این که قرآن ربطی به صنعت ندارد و صنعت هم مربوط به قرآن نیست، بلکه پیشرفت در صنایع مرهون اندیشه و بهره بردن از تفکّر و از طرفی تلاش، سعی و زحمت بسیار و همت والاست. از این روی مردم خود باید همّت گماشته و حرکت کنند و برای پیشرفت و ترقّی، صنعت داشته باشند که ندارند درحالیکه بازار اندیشه و کار را مهمل گذاشته اند و در واقع تنبلی کرده اند لذا عقب افتاده اند.

دوّم: سلب مسؤولیّت از علماء است که پرسشگر به نوعی آنها را مسؤول دانسته و مرحوم حاج شیخ آنها را با استناد به همین که این امر مربوط به اندیشه و همّت عالی است تبرئه کرده است.