گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

در زمانى که متوکّل حضرت امام هادى علیه السّلام را از مدینه طلبید، حضرت امام حسن عسکرى علیه‌السّلام هم همراه پدر بودند. و همیشه آنحضرت با پدرشان در سامرّاء بودند تا وقتى که پدر به رفیق أعلى واصل شد.

بسم الله الرحمن الرحیم

سیر علوم در زمان امام حسن عسکری علیه السلام

منبع: کتاب امام شناسی، تالیف علامه طهرانی ره ج 16، ص 22

در زمانى که متوکّل حضرت امام هادى علیه السّلام را از مدینه طلبید، حضرت امام حسن عسکرى علیه‌السّلام هم همراه پدر بودند. و همیشه آنحضرت با پدرشان در سامرّاء بودند تا وقتى که پدر به رفیق أعلى واصل شد. [1]

آنگاه حضرت در این مدّت کوتاه عمرشان پس از این در سامرّاء با زندگى توأم با مرارت و أذیّت گذراندند، و با پدرشان در تحمّل مصیبتها شریک بودند. و پس از ارتحال پدرشان منفرداً تحمّل بدیها و زشتیهاى بنى‌عباس را مى‏نمودند. حال و رفتار عبّاسیّون با وى، از إسائه، و چشم پوشى از مقامات، و تضییق بر او و زندان، مثل حال و رفتارشان با پدرش بوده است بدون اندک فُسْحَتى و إرفاقى که به او برسد.

شیعیان در عصر او حالشان به مثابه حالشان با پدرش بوده است. و شهر قم در عهد او و در عهد پدرش از زمان پیش، عاصمه بزرگى از عَواصِم و محلهاى علم‏ شیعه بوده است. در بلده قم به مقدارى که از شمارش و حساب بیرون مى‏باشد راویان شیعه، و به مقدار بسیارى از مؤلّفین در علم حدیث و در سایر فنون علم مجتمع بوده‏اند. و در سامرّاء و اطراف مجاور سامرّاء به قدرى شیعه زیاد بوده است که به مقدار معتنابهى بالغ مى‏گردیده است. و در بلده بغداد خلق کثیرى شیعه بوده‏اند. شهر مَدائن در آن عصر معمور و آباد بوده است و تشیّع در آن داراى قِدْحِ مُعَلَّى [2] بوده است، و پیوسته مواصلات میان شیعیان آنجا و میان امام، متوالى و مُرَتَّب بوده است، و شاید سلمان فارسى اوّلین واضع حَجَر تشیّع در آنجا بوده است، و روى آن حَجَر بوده است که حُذَیْفَة بن یَمان بناى تشیّع کرده است.

و اما از کوفه آن عصر چیزى مپرس. کوفه در آن عصر، و ما قبل از آن، و ما بعد از آن از بزرگترین شهرهاى تشیّع محسوب مى‏گردیده است.

بارى، پیوسته حال بنى عباس با امام عسکرى علیه السّلام بر همان منوال خشونت بود تا آنکه مُعْتمِد عباسى او را با سمّ پنهانى شهید کرد. و شیعه نیز بر همان منوال بودند تا حضرت امام علیه السّلام از دنیا رحلت نمود.

پی نوشت:

[1]ـ آن حضرت در شهر ربیع الاخر از سنه 231 و یا 232 متولّد شدند، و در سامرّاء هشتم ربیع الاوّل از سنه 260 على الاشهر رحلت یافتند، و با پدرشان در خانه خودشان مدفون شدند. ایّام امامت آن حضرت شش سال و عمرشان 28 یا 29 سال بوده است و علیهذا بعد از حضرت امام محمّد تقى علیه السلام کوچکترین امامان بوده‏اند.

[2]ـ قِدْح با کسره قاف و سکون دال عبارت است از تیرى که پرتاب مى‏کنند پیش از آنکه تراشیده و تسویه گردد. و به تیر مَیْسر (قمار) نیز قِدْح گویند. و معلَّى عبارت است از هفتمین تیر از سهام میسر قمار که از همه داراى برد بیشترى بوده است. در زمان جاهلیت نوعى از قمار بود که بدان «أزلام» مى‏گفتند و آن بدین گونه بود که شترى را به قیمت خود مى‏خریدند و آن را به قمار مى‏گذاردند بدین طریق که هشت نفر براى قمار مجتمع مى‏شدند و هشت چوبه تیر را در ظرفى مى‏نهادند و روى یکى مى‏نوشتند: یک سهم و روى دگرى دو سهم و همین طور تا روى هفتمین مى‏نوشتند هفت سهم و هر یک از اینها اسم خاصى را دارا بود مثلًا نام هفتمى از آنها مُعَلَّى بود، و روى هشتمین مى‏نوشتند: بدون سهم. آنگاه این شتر را به 28 سهم تقسیم مى‏نمودند. یعنى به 7 سهمى و 6 سهمى و 5 سهمى تا یک سهمى که مجموعاً 28 سهم مى‏گردد. هشت تن قمارباز مى‏آمدند بر سر آن ظرف و چوبه‏هاى تیر را بر مى‏داشتند. آن چوبه‏اى که بر روى آن عدد یک نوشته بود یک سهم را مى‏برد و آن که برروى آن عدد دو نوشته بود دو سهم را مى‏برد. و همین طور آن کس که عدد 7 را بر مى‏داشت 7 سهم از شتر را مى‏برد که بزرگترین سهم بوده است. و آن کس که چوبه بدون سهم را بر مى‏داشت بازنده در این قمار بود و مى‏بایست به تنهایى تمام قیمت شتر را بپردازد. و در این نوع قمار هفت نفر برنده بوده‏اند به سهامهاى متفاوت و یک نفر بازنده بود. و چون بالاترین بُرْد براى هفت سهمى بوده است لهذا این مثال قِدْح مُعَلَّى در عرب براى صاحب نصیب أعظم استعمال مى‏شود و مرحوم مظفر در این عبارت مى‏فرماید: نصیب أتمّ و أکمل در تشیّع نصیب اهل مدائن دست پرورده سلمان فارسى و حذیفه بوده است.