گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

بسم الله الرحمن الرحیم

توصیه ها و دستورات سلوکی برای ماه رجب

(مطالب پیش روی از سخنرانی ها و مکتوبات جناب حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی به مناسبت ماه رجب تدوین شده است)

سفارش پیامبر صلی الله علیه و آله در آستانه ماه رجب خطاب به اصحاب

چون در آستانه ماه با برکت و نورانی و میمون رجب هستیم، ان شاء الله توصیه هایی که از بزرگان و اؤلیای الهی و مخصوصاً سیدنا الاستاد مرحوم علامه طهرانی رضوان الله تعالی علیه در این ماه بوده، ان شاء الله این را خدمت اعزّه و دوستان و رفقا عرض میکنیم.

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در روایتی فرمودند: « انّ لربّکم فی ایام دهرکم نفحات ألا فتعرضوا لها.» فرمودند که مردم نفحات خدا، آن انوار خاص پروردگار و عنایات خاص پروردگار وممتاز پروردگار همیشگی نیست.در یک ایّامی، در یک لیالی، در یک ماههایی ست.در یک ساعت ها و آناتی ست، مترصّد باشید، منتظر باشید، مواظب باشید و آنها را دریابید.

گفت امشبی را که در آنیم غنیمت شمریم            شاید ای جان نرسیدیم به فردای دگر

مرحوم آقا رحمة الله علیه می فرمودند: این روایت را پیامبر خدا در همین آستانه ماه مبارک رجب، برای اصحاب خودشان، برای تلامذه خودشان بیان کردند که خلاصه ماه رجب دارد می آید و مواظب باشید و شروع کردند نسبت به این ماه و ایام و لیالی و سحرها و روزهای این ماه هشدار دادن.

انتظار وصف ناشدنی اؤلیای الهی برای حلول ماه رجب

انتظار اؤلیای الهی برای حلول ماه رجب بسیار عجیب بوده. مرحوم علامه می فرمودند که وقتی که ماه رجب می گذشت؛ من یادم است این جمله را،ایشان می فرمودند که اؤلیاء خدا منتظر می شدند وقتی که تمام می شد از همان موقع انتظار می کشیدند برای ماه رجب سال بعد.یعنی ببینید خدا چه تحفه هایی را و چه اطعمه و اشربه نورانی و الهی را و چه سفره ای را در این ماه برای اؤلیاء خودش می گستراند که اینها بعد از یک ماه که تمام میشود، شروع می کنند انتظار، یازده ماه انتظار می کشند تا ماه رجب سال بعد بیاید.خب چرا اینطور است؟ چرا اؤلیاء خدا، چرا سالکان خدا منتظر ماه رجب بودند؟ چون در این ماه رجب، در حقیقت انسان، در فهم انسان ( و این خیلی مهم است ها..)، در شعور انسان، در ادراکات انسان و تعقّل انسان تصرّف میشود.عجیب است این ماه، ماهی است که خدا می آید آن میزان و شاغول و ملاک انسانیّت را در مسیر کمال، خدای متعال می آید آن را دستکاری می کند.می آید آن را بالا می کشد.شاید سابقاً عرض کردیم که بهترین ابزار برای سالک راه خدا، برای مؤمن که بزرگان می فرمودند انسان و مؤمن باید آن را از خدا طلب کند چیست؟ فهم است.

روایتی شگفت از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در مورد ورود به ماه رجب

در روایت داریم، خیلی روایت عجیبی ست که از پیغمبر است که می فرماید: « انّ الله تعالی نسب فی السماء سابعه ملکا..» خدا یک ملک، یک فرشته ای را در آسمان هفتم که حاکی از آن مقام توحید است قرا داده است که «..قال له الداعی.. » به او دعوت کننده می گویند «..فاذا دخل شهر رجب ینادی ذلک الملک لکل الیلة منه الی الصباح..» به محض اینکه ماه رجب میشود این ملک از سر شب تا صبح می گوید که «..طوبی لذاکرین..» خوشا به حال آنهایی که شروع کردند این ماه را به ذکر.ببینید تکلیف روشن شد.چرا حالا دستور ذکر میدهند.روایت است.طریق به من و به دست آوردن این نفحات در آن ایّام خاص مثل ماه رجب که عالی ترین ماههای خداست و مخصوص اؤلیاء الهی ست و بار عام نیست، بار خاص است.مال خاصّان است؛ ذکر است.«..طوبی للطائعین..» خوشا به حال آنهایی که بنا را می گذارند از اول این ماه آن جنبه اطاعت و کرنش آنها نسبت به خدا بیشتر میشود.«..و یقول الله تعالی أنا جلیس من جالسنی» خدا میگوید من می خواهم همنشین شما باشم.

اشتیاق خدا در ماه رجب برای ملاقات با بندگان خاصش

ما میخواهیم بیاییم به سمت خدا میبینیم عجب خدا مشتاقتر است..« ..ومطیع من أطاعنی» تو آمدی میخواهی اطاعت من را بکنی؟ من اطاعت تو را میکنم.«...وغافر من استغفرنی» هرکس در این ماه از من طلب مغفرت بکند، من او را مورد مغفرت قرار میدهم.چرا؟ چون « الشهر شهری» ماه، ماهِ من است « والعبد عبدی» این عبد هم که خودش را برای من خالص کرده است « و الرحمة رحمتی » رحمت هم که در این ماه رحمت خاصّ من است.«  فمن دعانی فی هذا الشهر أجبته» هرکس در این ماه مرا بخواند او را اجابت میکنم « و من سألنی أعطیته» کسی که من را بخواهد من خودم را به او عطا میکنم « ومن استهدانی هدیته» کسی که از من هدایت بخواهد من او را هدایتش میکنم « و جعلتها هذا الشهر حبلا بینی و بین عبادی» این ماه میشود آن ربط بین من و بندگان خودم. « و من اعتصم به وصل الی» کسی که در این ماه بیاید و به این ماه توسّل پیدا کند و اهتمام پیدا کند میرسد.یعنی ماهی ست که خدا خودش را شش دانگ در طبق گذاشته و به اهلش عرضه میکند.

تمام آن خواست هایی که داریم، تمام آن درهایی که فکر میکنیم تا قبل از این به روی ما بسته بود، آن مقام توحید محض، آن مقام ولایت، آن مقام بندگی..تمام آن درها در این ماه باز است.

طریق اهتمام و طریق مواظبت و قدرشناسی از ایّام الله

انسان زرنگ، مؤمن حقیقی، سالک راه خدا آن کسی است که از هر چیزی بهترینش را انتخاب می کند.عید می خواهد بگیرد، می گوید من آن بهترین عید را می گیرم.بهترین عید آن عیدی ست که با بهترین جنبه من سرو کار دارد، آن را بالا می برد.روح من را صاف می کند، قلب من را نورانی می کند، عقل من را بالا می برد، فهم من را زیاد می کند.

لذاست که باید انسان قدر این لحظات را و قدر این ایّام را بداند.دأب بزرگان بر این بوده که در همین آستانه ماه رجب که میشده اصحاب خودشان، شاگردان، رفقای خودشان را جمع میکردند و نسبت به این ماه تذکّر میدادند.چرا؟ چون حریص بودند.نسبت به راه رفیقان و سلوک دوستانشان و شاگردانشان حریص بودند.بخل نداشتند.

بهترین راه برای دریافت مواهب در ماه رجب مراقبه و سکوت است

خب حالا آن طریق اهتمام و طریق مواظبت و قدرشناسی از ایّام الله مخصوصاً این ماه رجب به چیست؟ عمده آن به مراقبه همراه با قرائت قرآن و روزه و همین اذکار و اوراد است.و از آنطرف انسان بیاید بگوید خب خدایا ما را دعوت کردی، این کلام حق را، ایّام الله را به گوش ما رساندی.اگر این اوراد و اذکار و ادعیه و تهذیب و تطهیر و تزکیه نفس نبود آیا ما از خدا طلبکار نمی شدیم که خدایا در باغ سبزی نشان دادی امّا در بسته بود؟ امّا راه را نشان ندادی.

معنا و حقیقت مراقبه در کلام بزرگان

مراقبه یعنی چه؟ همانطور که بزرگان می فرمودند یعنی این که انسان کشیک نفس را بکشد.یعنی اینکه انسان 24 ساعته مواظب این نفس باشد.همانطور که درهای رحمت خدا باز است، شیطان هم مصمّم تر می شود.

لذا مرحوم علامه می فرمودند اذکار ماه رجب سرجای خودش، قرائت جای خودش، روزه جای خودش امّا همه اینها به برکت مراقبه اثر خواهد کرد.

یکی از چیزهایی که مراقبه را از بین میبرد صحبت کردن است.هرچه بتواند انسان سکوت اختیار کند.این سکوت خود به خود برای سالک الی الله مراقبه می آورد.

باز داریم که بزرگان می فرمودند که انسان در ماه رجب باید فکر کند که در این ماه متولد شده است مثل طفل که متولد میشود این دیگر حرف ندارد بزند و یک چیز، فقط آن منبع تغذیه و رزق و حیاتش را که آن سینه مادر است را میبیند و میشناسد و بس.

« و اذا مرّوا بالغو مرّوا کراما » باز از مراقبه، آیه قرآن می فرماید که مؤمنین و سالکین و اؤلیاء خدا آنهایی هستند که از کنار یک امر لغوی که می گذرند کریم، یعنی هیچ تعرضی ندارند.نه خودشان را داخل می کنند نه می گذارند آن لغو وارد نفسشان بشود.

روایت پیامبر خطاب به امیرالمؤمنین به عنوان راهکار مراقبه

یک بار پیامبر به امیرالمؤمنین علیه الصّلوة و السلام فرمودند: یا علی! ششصد هزار گوسفند را به تو بدهم این را می خواهی یا می خواهی جایش ششصد هزار دینار بدهم یا می خواهی ششصد هزار مطلب به تو بدهم؟ یکی روی جنبه حیوانی ست.یکی حالا یک کم بالاتر روی جنبه دنیایی ست و یکی هم جنبه عقلانی ست.کدامش را می خواهی؟ امیرالمؤمنین خب معلوم است دیگر، فرمود: یا رسول الله من آن ششصد هزار مطلب را می خواهم.چرا؟ چون آن با فهم من کار دارد، با عقل من کار دارد.پیغمبر فرمودند: من ششصد هزار مطلب را در شش جمله جمع کردم الان یادت میدهم.

1.« اذا رأیت الناس یشتغلون بالفضائل فشتغل أنت باتمام فرائض » اگر دیدی مردم دنبال مستحبّات و فضائل هستند، تو به آن فرائض و واجبات و نواهی الهی اهتمام بده.یعنی اگر اینها درست نشده باشد( مخصوصاً حق الناس ) چرا باید برویم دنبال مستحبّات؟

2. « اذا رأیت الناس یشتغلون بالعمل دنیا فشتغل أنت بالعمل الآخرة » اگر دیدی مردم مشغول دنیا هستند و دنیا را آباد می کنند، تو برای آخرتت کار بکن.

3.« اذا رأیت الناس یشتغلون بالعیوب الناس فشتغل أنت بالعیوب نفسک » (اینها راهکار مراقبه است) اگر دیدی مردم مشغول به عیب گیری از دیگران هستند تو مشغول به عیب های نفست بشو.

4.« اذا رأیت الناس یشتغلون بالتزیین الدنیا فشتغل أنت بالتزیین الآخرة » مردم دنیایشان را دارند زینت میدهند و پرورش میدهند ( تزیین دنیا از تزیین ملکوت و آخرت کم می کند ) تو مشغول به تزیین و پرورش آخرت بشو.

5. « اذا رأیت الناس یشتغلون بالکثرة العمل فشتغل أنت بصفوة العمل » اگر دیدی مردم به دنبال زیادی عمل هستند تو خودت را مشغول کن به اخلاص و درستی عمل.

6. « اذا رأیت الناس یتوسلون بالخلق فتوسّل أنت بالخالق » اگر دیدی که مردم متوسل به خلق میشوند تو متوسل به خالق بشو.

خلاصه ای از دستورات مرحوم قاضی رحمة الله علیه در ماه رجب

مرحوم قاضی دستوراتی را برای این ماه دادند که دستور اولشان این بود که فرمودند که جمعه اول از ماه رجب آن دستور غسل توبه را رفقا به همان شکلی که در اعمال ماه ذی القعده هست انجام دهند و از همه مهمتر فرمودند که به مراقبه بپردازید.

از دستورات قرائت قرآن است که با صوت حزین خوب است.مرحوم علامه می فرمودند که در ماه رجب هم مثل ماه رمضان روزی یک جزء قرآن تلاوت بشود.

قرائت قرآن در شب باشد.اگر میتواند تمام شب را نخوابد و اگر نمی تواند صب باشد یعنی جگر سوخته باشد.بیدار خوابی کند.یک ساعت بخوابد، بلند شود یک ربع یا نیم ساعت عبادت کند دوباره بخوابد و دوباره بلند شود.روش بزرگان این بوده است.

می فرمودند اگر نافله شب را به جای نیاورید فایده ای ندارد و عرفان معنا ندارد.می فرمودند عرفان به عمل است نه گفتن.

اذکاری را می فرمودند که مهمترینش یکی ذکر " لا اله الّا الله " است که بی حساب انسان در طول روز زبانش به این ذکر باز باشد و از آن بالاتر ذکر یونسیّه که می فرمودند بهتر این است که ذکر یونسیّه در سجده باشد که انسان این را از 100 تا 200 تا یا بالاتر بستگی به حال و کشش نفس دارد.البته خانمها باید کمتر باشد به طوری که آن جنبه روحی آنها آسیبی نبیند.

و دیگر زیارت هست مخصوصاً زیارت امام رضا علیه الصّلوة و السلام که در ماه رجب مطابق با چندین حج و عمره هست اگر مقدور بود.اگر نبود حالا زیارت دیگران، حضرت معصومه سلام الله علیها، حضرت عبدالعظیم برای آنهایی که تهران هستند.حالا چند روز یک بار، هر روز اگر انسان در ماه رجب بتواند یا حتی مسجد، مسجد جامعی که اگر در شهر یا روستایی امامزاده نیست، انسان برود و نمازش را در مسجد بخواند.

نوافل نماز را دستور می فرمودند.دعای فرج را مرحوم قاضی دستور می فرمودند.دعای عظم البلاء...را می فرمودند خوب است در قنوت نماز وتر خوانده شود.

دعاهای ماه رجب است.این دعاها را تقسیم کند انسان و بعد از هر نماز یک دعایی را بخواند امّا بهترین دعا می فرمودند همان دعای اللهم انی اسئلک بمعانی جمیع ما یدعوک به ولاة أمرک...  روزی یک بار این دعا خوانده شود.

زیارت اخوان دینی است.به دیدن آنها برود.آنهایی که دور هستند تماس بگیرد چند روز یک باری حالشان را جویا شود.خیلی مرحوم آقا به افطاری دادن در این ماه اهتمام می دادند.

صدقات و انفاقات بسیار عالی ست.یکی دیگر از دستورات زیارت اهل قبور است.انسان هفته ای یک بار همان پنج شنبه که مستحب است برود و قدری در آنجا بنشیند و تامّل کند.

اهتمام اولیای الهی به روزه ماه رجب

از همه این دستورات بیشتر مرحوم اقا به روزه ماه رجب بسیار بسیار اهتمام میدادند.می فرمودند هرکس به هر مقدار که می تواند از ماه رجب و ماه شعبان روزه بگیرد.اؤلیاء خدا دأبشان بر این بوده که ماه رجب و شعبان را روزه میگرفتند و متصل می کردند به روزه ماه رمضان.البته خب این برای کسانی ست که توانش را دارند.

امام صادق می فرمایند که تمام تحفه های ماه رجب برای کسی است که ماه رجب را روزه گرفته است.البته برای مخدرات فرض است که روزه مستحبی شان با اجازه شوهر باشد.اگر شوهر حتی قلباً رضایت نداشته باشد این حرام است.

آنهایی هم که اصلاً توانش را نداشتند یک دعایی هست که این را مرحوم علامه می فرمودند ( در مفاتیح هم هست) این را روزی صد مرتبه بخوانند « سبحان الاله الجلیل سبحان من لا ینبغی التسبیح...»

هر کس که نمی تواند هر روز را روزه بگیرد حدالامکان 5 روز از رجب، 10 روز از شعبان خلاصه به حسب ملاحظه مزاج و حال.

از اهم اعمال ماه رجب ادراک لیلة الرغائب است

ویکی دیگر از دستورات ماه رجب آن دستور لیلة الرغائب است.پنج شنبه اول ماه رجب روزه و شبش هم آن اعمال شب لیلة الرغائب بین نماز مغرب و عشاء که دستورش در مفاتیح است.

ان شاء الله خدا به همه ما توفیق دهد که از نفحات این ماه و انوار نورانی این ماه بهره مند باشیم و سلام و درود خدا بر اؤلیائی که این مطالب را به دست ما رساندند مخصوصاً سیدناالاستاد که ان شاء الله از مواهب این ماه ایشان و اساتیدشان هم در عالم ملکوت  ان شاء الله بهره مند باشند.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته