گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

برای ختم قرآن آدابی است که بکارگیری این آداب به چندبرابر شدن اثر و ثواب آن می انجامد؛ در روایات برای ختم قرآن آدابی است که حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی بر اساس سیره علامه طهرانی رحمة الله علیه در مقاله پیش روی به أهمّ آن اشاره می کنند

بسم الله الرحمن الرحیم

آداب ختم قرآن

منبع: سلسله مقالات تالیف حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

بهترین روش قرائت قرآن آنست که از اول قرآن شروع و به پایان آن را ختم نماییم در این صورت قاری قرآن با یک عمل به دو پاداش می‎رسد: یک پاداش برای قرائت قرآن و پاداش دیگر برای ختم قرآن.

شخصی به نام زُهَری از امام سجّاد علیه السّلام پرسید: (در میان عبادات) چه عملی فضیلت زیادی دارد؟ امام فرمودند: اَلْحالُّ الْمُرْتَحِل، قُلْتُ: وَ مَا الْحالُّ الْمُرْتَحِل؟ قالَ: فَتَحَ الْقُرْآنَ وَ خَتَمَهُ، کُلَّما حَلَّ فی اَوَّلِهِ ارْتَحَلَ فی آخِرِه. (بحار الانوار، ج 89، ص 204)

(عمل حال مرتحل (در آید و کوچ کند)، گفتم: حال مرتحل چیست؟ فرمود: خواندن قرآن را آغاز کند و به انجام رساند و هر زمانی که از اوّل قرآن شروع کرد تا آخر برساند.)

امام صادق علیه السّلام از رسول بزرگوار اسلام صلّی الله علیه و آله نقل می‎کند که فرمود: اَلْفاتِحُ الْخاتِمُ الَّذی یَفتَحُ الْقُرْآنَ وَ یَخْتِمُهُ، فَلَهُ عِنْدَ اللهِ دَعْوَهٌ مُسْتَجابَهٌ. (بحار الانوار، ج 89، ص 205)

(باز کننده ختم کننده‎ای که قرآن را باز کند و آن را ختم کند، نزد خدا برای او دعای مستجابی است)

حال صحبت در این است که قرآنی را که قرائت می کنیم یا ختم می نماییم ثوابش را به چه کسی هدیه کنیم؟ آیا برای خودمان بخواهیم یا یکی از نزدیکان مانند عزیزی که از این عالم رحلت کرده یا به یکی از اولیای الهی منظور نماییم؟

عارف کامل و انسان واصل مرحوم علامه طهرانی رحمة الله علیه در دستوراتی که برای ختم قرآن به شاگردان سلوکی خود می دادند، می فرمودند: حقّ این است که ثواب تلاوت قرآن کریم و ختم آن را، همیشه به روح ملکوتی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله تقدیم کنید؛ چرا که آن حضرت، بخاطر آوردن این قرآن برای هدایت و دستگیری از ما و همچنین تمام مجاهدتها و رنجهایی که در این مسیر بر جان خود متحمّل شدند، حقّ عظیمی، بیش از آنچه که تصور کنیم، بر گردن ما دارند که إهداء ثواب ختم قرآن، کمترین حقّ اوست.

برگ سبزی است تحفه درویش         چه کند بی نوا ندارد بیش

قطعا وقتی ثواب عملی به رسول خدا صلی الله علیه و آله تقدیم می شود شامل تمام ائمه هدی و اهل بیت علیهم السلام می گردد

نام احمد نام جمله انبیاست                چون که صد آمد نود هم پیش ماست

إهدای ثواب قرآن به آن حضرت، 

اولا، مطابق است با آنچه که در برخی از دعاهای ختم قرآن وارد شده که حقیر قبلا دعایی را به این مضمون دیده ام علاوه در برخی روایات به آن تصریح شده است؛ شخصی به نام علی بن مغیره خدمت امام موسی بن جعفر عرض می‏کند در ماه رمضان چند بار قرآن را ختم می‏کنم، روز عید فطر که فرا می‏رسد یکی از آنها را به پیامبر، یکی را به علی، یکی را به فاطمه و بقیه را به سایر امامان تا برسد به شما، اهدا می‏کنم. در برابر این عمل چه پاداشی برای من است؟ امام کاظم علیه السلام فرمود: پاداش تو آن است که در روز قیامت با آن بزرگواران خواهی بود. عرض کردم: الله اکبر آیا چنین پاداشی برای من است؟ حضرت سه مرتبه فرمود: آری،. (بحارالانوار، ج 98، ص 5)

 ثانیا، رسم اهل ادب و معرفت و مروت و ابراز وفاداری به آن حضرت است و ثالثا، نفس رسول خدا مظهر تامّۀ رحمانیت و رحیمیت برای تمام عالمیان به نحو عام و خاص است و ایشان آنچه را که دریافت می کند بهتر و عالی تر و نورانی ترش را هم به ما و هم به کسانی که مدّ نظر ما می باشند، عنایت می کنند.

قطعا آنچه که از طرف ما باشد مخلوط و مشوب به سیاهیِ خطا و نقصان و ریا و شرک است و اما آنچه که از طرف ولیّ مطلق خدا و اول شخص این عالم باشد، عین حقّ و نور مطلق و از هر جهت کامل است؛ و هدیه ثواب به حقیقت رسول خدا، کامل را به جای ناقص دریافت کردن است؛ پس این عمل باز منّتی بر خود ماست و دوباره مشمول فیض و محبت و رحمت آن حضرت قرار گرفتن است.

در روایت است: هر کس‌ ثواب‌ نماز خود (چه‌ واجب‌ و چه‌ مستجب‌) را برای‌ رسول‌ خدا صلی الله علیه و آله و أمیر مومنان‌ و امامان‌ بعد از آن‌ حضرت‌ علیهم‌ السلام‌ قرار دهد، خداوند ثواب‌ نمازش‌ را آنقدر افزایش‌ می‌دهد که‌ از شمارش‌ آن‌ نفس‌ قطع‌ می‌گردد و پیش‌ از آنکه‌ روحش‌ از بدنش‌ برآید به‌ او گفته‌ می‌شود: هدیه‌ تو به‌ ما رسید پس‌ امروز، روز پاداش‌ و تلافی‌ کردن‌ نیکی های‌ توست‌. دلت‌ خوش‌ و چشمت‌ روشن‌ باد به‌ آنچه‌ خداوند برایت‌ مهیّا فرموده‌ و گوارایت‌ باد آنچه‌ که‌ به‌ آن‌ رسیده‌ای‌.

و نظیر این معنا را در مادیات می توان در سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله مشاهده کرد؛ چنانچه در حالات ایشان آمده است که هر گاه هدیه یا طعامی را برای حضرت می آوردند، تمام اطرافیان و همسایگان را از آن بهره مند می ساختند و می فرمودند: همه اصحاب ما در آن شریک هستند.

بنابراین مومن و سالک الی الله، که در مسیر رفع حجب و دفع تعلّقات نفسانی است نباید در این مساله شک و تردید به قلب راه دهد و بخل نماید و الا که این علامت نوعی از تعلّق و دلبستگی به عبادت محسوب می شود و قرآنی را که می خواستیم حجاب ها را از دیدگان باطن ما بردارد، خود حجابی نورانی می شود.

البته آنچه ذکر شد منافاتی با این ندارد که کسی برای یکی از امواتش ختم قرآن یا ختم سوره ای از قرآن داشته باشد، همانطور که در روایات هم به این معنا اشاره شده است؛ بلکه آنچه مقصود بود این است که بهترین طریق اهداء آنست که ثواب آن هدیه به روح ملکوتی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله شود و ارزش ثواب را مضاعف کرد و برای جمع این مطلب با قصد کسی که می خواهد این ثواب را به روح میّتی بفرستد، این است که این ثواب را از طرف آن متوفّی یا هر شخص دیگری اهداء نماید.

یکی دیگر از آداب ختم قرآن خواندن دعای ختم قرآن است که ماثور از ائمه هدی علیهم السلام باشد و ختم قرآن به دعا از سیره پیامبر صلی الله علیه و آله و معصومین بوده است و بزرگان بر آن تاکید داشتند و در این میان دعای ختم قرآن از امام سجاد علیه السلام از مشهورترین و معروفترین دعاهاست.

اللهم صل علی محمد و آل محمد