گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

بسم الله الرحمن الرحیم

إحیای دل، بخش اول: اعمال شب نوزدهم ماه رمضان

منبع: سلسله مقالات تالیف حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

شب قدر، شبی است  که در تمام طول سال شبی به فضیلت و ارزشمندی آن نمی رسد. شبی است که تمام حقیقت قرآن بر قلب پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد.

چه مبارک سحری بود و چه فرخنده شبی          آن شب قدر که این تازه براتم دادند

شب قدر، شبی است که همه اولیای الهی، تمام سال را به انتظار آن می نشستند و خود را برای چنین شبی آماده می کردند حال ببینید مساله چقدر اهمیت دارد.

شب قدر، شبی است که از هزار ماه بهتر است یعنی هر چه انسان کسب کند ضرب در هزار ماه می شود که چنین استفاده ای فقط و فقط مختص امت پیامبر اسلام بوده و در هیچ امتی سابقه نداشته است.

روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: یکی از بنی اسرائیل لباس جنگ پوشید و هزار ماه (هشتاد سال) از تن بیرون نیاورد و پیوسته مشغول یا آماده جهاد فی سبیل الله بود. یاران پیامبر تعجب کردند و آرزو کردند چنین فضیلت و افتخاری برای آنها نیز میسر شود؛ در این هنگام بود که سوره قدر نازل شد و بیان شد که  شب قدر، از هزار ماه عبادت و جهاد برتر است. (مجمع البیان ج 10 ص 405)

شب قدر، شبی است که تمام ملائکه همراه با حضرت جبراییل و حضرت روح که اعظم از جبراییل است، در دنیا نازل می شوند.  کسانی که اهل معنی هستند و چشم دلشان باز است این رفت و آمد و نزول ملائکه را مشاهده می کنند و در این باب حکایات بسیار است.

بکوی میکده یا رب سحر چه مشغله بود              که جوش شاهد و ساقی و شمع و مشعله بود

شب قدر، شب نزول حقایق و مقدّرات به قلب نازنین امام زمان علیه السلام است. شب وصل و ربط و عذر تقصیر با حضرت است. شب عهد با اوست.

شب قدر، شب امن و امان و سلام است شبی که هر چه هست سلامت محض است. تمام درب های بهشت باز و درب های جهنم بسته و شیطان با جنودش در غُل و زنجیرند.

شب قدر، شب إلتجاء  و فقر و اظهار شرمندگی و وامانگی محضر خدای متعال است، شب سرافکندگی بنده است که خدایا آنجا که یک آن غفلت کردم و به نفسم واگذاشته شدم، به سرم آمد آنچه آمد. شب قدر، شبی است که از ما همه جرم و گناه و خطا و از او همه لطف و کرامت و عطاست.

تو لیلة القبری برو تا لیلة القدری شوی آنقدر مر ارواح را کاشانه شو کاشانه شو

مناسب است در این مقام گفتاری از عارف کامل مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی اعلی الله مقامه الشریف در کتاب المراقبات به عنوان ذکر آورده شود. می فرمایند:

گمان مى‏ کنم اگر یکى از سلاطین دنیا کسى را در روز مخصوص به میهمانى دعوت نموده و شخص بزرگى را دنبال او بفرستد، و آنگونه که خداوند با تو رفتار کرده است او نیز در دعوت خود با او مهربانى کرده و در مقابل حضور او در آن مجلس - که اعیان و اشراف و پادشاهان حضور دارند - و رعایت آداب آن، به او وعده اعطاى خلعت هاى گرانبها و املاک پر ارزش و وسیع و فرمانهاى حکومت و سلطنت داده و به او بگوید هر قدر در انجام کارهاى کمى که در این مجلس باید انجام دهد، دقت کند سلطان او را از عطایا و احسان خود بیشتر بهره ‏مند مى‏ کند، از اشتیاق حضور در این مجلس قالب تهى کرده و براى آمادگى حضور در چنین مجلسى شریف و این مقام والا تمام توان خود را بکار گرفته، در طول سال این مطلب را فراموش نکرده، در تمام حالات با جدیت به آن پرداخته و خود را براى چنین روز بزرگى آماده مى ‏نماید بگونه ‏اى که اهل سعى و تلاش نمى‏ توانند اینطور عمل کنند. و به اندازه‏اى مواظب است و دقت مى‏ کند که انسان را شگفت زده مى ‏کند. و آنگونه که باید و دوست در مقابل دوست انجام مى ‏دهد ادب را رعایت مى‏ کند.

اى عاقل چگونه این دعوت را اجابت مى ‏کنى؟ سلطان سلاطین، خداى خدایان و حاکم آسمان‏ها و زمین تو را به این میهمانى دعوت نموده و براى این دعوت فرشتگان بزرگوار و پیامبران و رسولان و بهترین مردم را فرستاده و با جانشینان معصومش آن را تأکید کرده است. و آنگاه تو را با فرشتگان دعوت کننده بزرگ داشته است، هر شبى با دعوتهایى مخصوص و لطفها و کرامتهایى عالى. در مقابل اخلاص یک شب تو نعمتهاى جاویدى به تو وعده داده است که نه چشمى مانند آن دیده و نه گوشى شنیده و نه در دل انسانى خطور کرده است. نور، زیبایى، سرور، سلطنت، دارایى، و شادمانیى را به تو وعده داده که عقل تو حتى از تصور گوشه‏اى از آن عاجز، و اندیشه‏ات در آن سرگردان است. نزدیکى، پناه و شادمانى دیدار خود را به تو وعده داده است که عقل انسان‏ها و فهم علما و اندیشه حکما از درک آن ناتوان است.

برادرم آیا بخاطر آمادگى براى این مجلس، باندازه ‏اى که شایسته است تلاش نموده و از رستگاران خواهى شد یا با غفلت خود این فرصت را از دست داده و از جمله ورشکستگان خواهى بود؟ یقین داشته باش اگر از این کرامت غفلت کرده و با کوتاهى خود آن را از بین ببرى و در روز قیامت آنچه را که دیگران با سعى کامل به آن رسیده ‏اند ببینى، به حسرتى دچار مى ‏شوى که آتش جهنم و عذاب دردناک در مقابل آن کوچک است. و به همین جهت در آن روز با ورشکستگان پشیمان صدا مى ‏زنى: «افسوس که جانب خدا را رعایت ننموده و در حق خود ظلم و تفریط نمودم و وعده‏هاى خدا را مسخره کردم.» در حالى که پشیمانى سودى نداشته و درهاى توبه و جبران بسته و آثار اعمال و نتایج آن آشکار شده است.

بنابراین قبل از این که بخاطر کوتاهى و از بین بردن فرصتها ملامت شوى خود را سرزنش کن. و قبل از این که به تو بگویند: چرا کرامت پروردگار جهانیان را کوچک شمردى؟ خود، این مطلب را در نظر بگیر. و خود و سرمایه‏ ات را حسابرسى کن، قبل از این که به حساب تو رسیدگى شده و بجاى کرامت و سلطنت، به خوارى و پستى برسى.

سرمایه ‏اى که اگر باقى مى ‏ماند به بالاترین سودهاى تجارت در روزهاى سختى و نیاز مى ‏رسیدى. سزاوار است وقتى که شب قدر نزدیک مى ‏شود شوق او به رسیدن به کرامتهایى که در این شب براى او مهیا شده است افزون گردیده، کرامت مقام بالا و مجلس حضور پروردگار جهانیان و تقدیس خداوند آسمان‏ها و زمین، و اعمالى را که با حال و اخلاص و حضور و رقّت و صفاى او و رضایت مولایش مناسبتر است، براى شبش انتخاب کرده و در این مورد از خداى متعال کمک گرفته و از خلفاى او - درود خدا بر آنان - یارى بجوید. (المراقبات)

آری:

امشب، شبِ قدرِ توست، بشتاب                     قدرِ شبِ قدرِ خویش، دریاب

شب نوزدهم، اول شب های قدر است. برای شب نوزدهم، اعمال و اذکاریست که با توجه به آنچه که در روایات آمده و از سیره بزرگان و اولیای الهی استفاده شده، به طور عام و خاص بیان می شود.

اعمال شب نوزدهم

اول : غسل است که بهترین وقتش این است که مقارن غروب آفتاب و اذان باشد. ( با این غسل می شود نماز خواند )

دوم : مراقبه است که هر چه این مراقبه و سکوت و توجه از سر شب که شروع شب قدر است بیشتر باشد بهره انسان بیشتر است. لذا برای شب قدر از هر جهت باید آماده بود و کارهای معمولی و حتی مباح را ( مانند صحبت کردن هایی که هیچ ثمره ای ندارد)، ترک کرد؛ خوب است لباس نو و پاکیزه پوشید عطر استعمال کرد و با این یقین و حال حاضر شد که امشب خدای متعال مرا هزار ماه برتر و بالاتر می خرد.

شب قدر، شبی است که تمام مقدرات ریز و درشت در این عالم مقدر می گردد که مراقبه و مواظبت و عبادت بر چنین شبی در تقدیرات انسان اثر دارد و هر چه این مراقبه و توجه بیشتر باشد مقدرات نورانی و صاف تر خواهد بود.

(خوب است افطاری و شام سبک ولی مُقوّی باشد چرا که شکم سنگین و پُر، هم نور و بهره را کم می کند و هم مانع برای بیدار ماندن و به عبادت مشغول بودن است.)

سوم : یکی از بهترین اعمال شب قدر صدقه دادن برای امام زمان علیه السلام است.(با استفاده از دستورات کلی در روایات)

چهارم : صدقه دادن برای اموات که در روایت است شب قدر برای اموات غنیمت است

پنجم : یکی از دستورات و اعمال شب های قدر بیداری است ولو اینکه انسان به کاری مشغول نباشد خوب است سر شب قدری استراحت کند تا حال بیداری تا بین الطلوعین برقرار باشد. در روایت آمده هر کس شب قدر را إحیا بدارد، گناهان او آمرزیده شود هر چند به عدد ستارگان آسمان وسنگینی کوه ها و وزن دریاها باشد.

ششم : دو رکعت نماز است که در هر رکعت بعد از حمد هفت مرتبه سوره توحید خوانده شود و بعد از نماز، هفتاد مرتبه اَستَغفُرِاللهَ وَاَتوبُ اِلَیهِ ( بدون رَبّی ) ودر روایتی است که بعد از این ذکر کمی درنگ شود و از جای خود بر نخیزد تا حقتعالی او و پدر و مادرش را بیامرزد.

(از برترین اعمال شب قدر استغفار و حالت بکاء و گریه و تضرّع است حتی بزرگان دستور می دادند که مومن کاری کند که رقت قلب پیدا نموده حالت گریه و دلشکستگی داشته باشد.)

هفتم : صد مرتبه گفتن ذکر اَستَغفُرِاللهَ رَبی وَاَتوبُ اِلَیه

هشتم : صد مرتبه گفتن ذکر اَللّهُمَّ العَن قَتَلَةَ اَمیرَالمومنینَ

نهم : زیارت امام حسین علیهم السلام است؛ که در روایت است که چون شب قدر می شود منادی از آسمان هفتم ندا می کند که حق تعالی آمرزید هر کسی را که به زیارت قبر امام حسین علیه السلام آمده که برای کسانی که توفیق آن زیارت را ندارند خوب است زیارت عاشورا با دو رکعت نماز زیارت بعد از آن خوانده شود.

دهم : خواندن مناجات امیر المومنین علیه السلام در مسجد کوفه (مولای یا مولای ...) که سیره سیدنا الاستاد علامه طهرانی رحمة الله علیه بر این بود.

یازدهم : قرآن بر سر گرفتن

مستحب است قرآن مجید را بگشاید و بگذارد در مقابل خود وبگوید : اَللّهُمَّ اِنّی اَسئَلُکَ بِکِتابِکَ المُنزَلِ وَ ما فیهِ اسمُکَ الاَکبَرُ و ، اَسماؤُکَ الحُسنی وَ یُخافُ وَ یُرجی اَن تَجعَلَنی مِن عُتَقائِکَ مِنَ النّار پس هر حاجت که دارد بخواند بعد قرآن را بر سر بگذارد و بگوید :اَللّهمَّ بِحَقِّ هذاالقُرآنِ وَ بِحَقِّ مَن اَرسَلتَه بِه وَ بِحَقِ کُلِّ مومنٍ مَدَحتَه ُ فیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیهِم فلا اَحَدَ اَعرَفُبِ بِحَقِّکَ مِنکَ بعد ده مرتبه بگوید : بِکَ یا الله ده مرتبه : بِمُحَمَّدٍ ده مرتبه : بِعلیٍّ ده مرتبه : بِفاطِمَةَ ده مرتبه : بِالحَسَنِ ده مرتبه : بِالحُسَین ِ ده مرتبه : بِعلیّ بنِ الحُسین ده مرتبه : بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ ده مرتبه : بِجَعفَر بنِ مُحَمَّدٍ ده مرتبه : بِموُسی بنِ جَعفَر ٍ ده مرتبه : بِعلیِّ بنِ عَلیٍّ ده مرتبه : بِعَلِیِّ بنِ مُحَمَّدٍ ده مرتبه : بِالحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ ده مرتبه : بِالحُجَّةِ ( در هنگام بردن نام حجت بهتر است قیام کند.

سیره سیدنا الاستاد علامه این بود که در آخر قرآن به سر گرفتن و در حال قیام این دعا را می خواندند :

اللَّهُمَّ عَظُمَ الْبَلَاءُ وَ بَرِحَ الْخَفَاءُ وَ انْکَشَفَ الْغِطَاءُ وَ انقَطَعَ الرَّجَاء وَ ضَاقَتِ الْأَرْضُ وَ مُنِعَتِ السَّمَاءُ وَ أَنتَ المُستَعَانِ وَ إِلَیْکَ الْمُشْتَکَى وَ عَلَیْکَ الْمُعَوَّلُ فِی الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ أُولِی الأَمرِ ألَّذِینَ فَرَضتَ عَلَینَا طَاعَتَهُم وَ عَرَّفتَنَا بِذَلِکَ مَنزِلَتَهُم فَفَرِّج عَنَّا بِحَقِّهِم فَرَجَا عَاجِلَا قَرِیبَا کَلَمحِ البَصَرَ أَو هُوَ أَقرَب یَا مُحَمَّدُ یَا عَلِیُّ یَا عَلِیُّ یَا مُحَمَّدُ اکْفِیَانِی فَإِنَّکُمَا کَافِیَای وَ انْصُرَانِی فَإِنَّکُمَا نَاصِرَای یَا مَوْلَایَ یَا صَاحِبَ الزَّمَانِ الْأَمَانَ الْأَمَانَ الْأَمَانَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ أَدْرِکْنِی أَدْرِکْنِی أَدْرِکْنِی أَلسَّاعَةَ أَلسَّاعَةَ أَلسَّاعَةَ أَلعَجَلَ أَلعَجَلَ أَلعَجَلَ یا أرحم الراحمین بمحمد و آله الطاهرین. و اینجا بود که می فرمودند: آثار استجابت دعا مشهود است و هر کس هر حاجتی دارد در نظر بگیرد.

لازم است نکته ای را تذکر دهم و آن اینکه برخی از مومنین و مومنات از قرآن های ناقص یا متاسفانه حتی از گوشی های همراهی که در آن قرآن وجود دارد برای قرآن سر گرفتن استفاده می کنند که باید عرض کنم: که هیچکدام از اینها صحیح نیست. آنچه که مستحب است روی سر گذاشت قرآن است و قرآن به 114 سوره که بین دو جلد قرار دارد اطلاق می شود و به جزواتی که فقط شامل برخی از سوره های قرآن است، دیگر حقیقتا قرآن گفته نمی شود.

یکی از اموری که سیدنا الاستاد بسیار با آن مخالف بودند همین تکه تکه کردن قرآن ها و استفاده از آن در ختم ها و مجالس ترحیم بود که به شدت از این عمل نهی میکردند و اصلا اجازه استفاده از آن را نمی دادند و می فرمودند این عمل خلاف سنت است قرآن را بخش بخش کردن خلاف ادب است و نوعی هتک حرمت است و ما چنین اجازه ای نداریم و چه اشکالی دارد که در مجالس از همین قرآن کامل استفاده شود و دیگر اینکه اصلا به آن قرآن صدق نمی کند.

و اما اینکه برخی از گوشی همراه استفاده می کنند یا همان قرآن های الکترونیکی، باید بدانند که اصلا به آن قرآن گفته نمی شود؛ قرآن به آن کلماتی گفته می شود که روی کاغذ نوشته یا چاپ شده باشد و عین خارجی باشد لذا شما به متن قرآنهای الکترونیکی می توانید بدون وضوء دست بزنید چون در حقیقت قرآن نیست. پس آثار قرآن را ندارد و در واقع انسان یک گوشی را روی سرش گذاشته نه قرآن را.

دوازدهم : خواندن دعای ، اَللّهُمَّ اْجْعَلْ فیما تَقْضى وَتُقَدِّرُ مِنَ الاْمْرِ الْمَحْتُومِ وَفیما تَفْرُقُ مِنَ الاْمْرِ الحَکیمِ فى لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَفِى الْقَضاَّءِ الَّذى لا یُرَدُّ وَلا یُبَدَّلُ اَنْ تَکْتُبَنى مِنْ حُجّاجِ بَیْتِکَ الْحَرامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمُ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمُ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمُ الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئاتُهُمْ وَاجْعَلْ فیما تَقْضى وَتُقَدِّرُ اَنْ تُطیلَ عُمْرى وَتُوَسِّعَ عَلَىَّ فى رِزْقى وَتَفْعَلَ بى کَذا وَکَذا ( و بجای این جمله آخر حاجت را بر سر زبان آوردن )

سیزدهم : خواندن دعای جوشن کبیر که اگر خواندن همه دعا در یک شب ثقیل بود بهتر است دعا را سه قسمت کرد و در هر شبی بخشی از آن را خواند.

از حضرت رسول صلی الله علیه و آله سوال شد که شب قدر از خدا چه بخواهیم؟ فرمودند: عافیت

پایان دادن شب قدر

بهتر است شب های قدر را، با توسل به معصومین علیهم السّلام، و سپردن عمل به آنان، و عرضه آن به خداوند با دست هاى آنان، و تضرع به درگاه آنان براى اصلاح عمل و براى این که آنان به درگاه خداوند تضرع نموده تا او این عمل را قبول و آن را به عمل صالح تبدیل نموده و آن را پرورش دهد، ختم و این شب را به پایان برساند.

متاسفانه در برخی از مراسم ها دیده می شود که تمام شب قدر را به روضه خوانی و سینه زنی اختصاص می دهند و آن حال توجه به توحید و تضرع و توبه کمرنگ است که این صحیح نیست و باید روضه و سینه زنی به اندازه باشد و مردم به مساله توجه به توحید و ربط با امام زمان علیه السلام و توبه غافل نشوند

در روایات آمده است که شرافت شب و روز ملازم یکدیگر هستند، به این معنى که اگر روز شریف شد، شرافت آن به شبش نیز سرایت مى‏کند و هنگامى که شب شریف شد، شرافتش به روز آن نیز سرایت مى‏نماید. بنابراین مراقبت از روزهاى این شبها با اخلاص در عبادت لازم است، همانگونه که در شبها لازم مى‏باشد.

به فرموده امام صادق علیه السلام روز شب های قدر هم در فضیلت و شرافت و قدر و قیمت، مانند شب آن است پس دستور است که فردای شب قدر که روز قدر محسوب می شود (از اذان صبح تا غروب) را به مراقبه و انجام عبادت گذاراند.

شب قدر، شب تاج گزاری معنوی و حقیقی امام زمان علیه السلام است لذا تمام توجهات باید به حضرتش باشد.

ای شب قدر بی‌دلان طره دلربای تو                مطلع صبح صادقان طلعت دلگشای تو

جان من شکسته بین وین دل ریش آتشین           ساخته با جفای تو سوخته در وفای تو

خاک در سرای تو آب زنم بدیدگان تا               گل قالبم شود خاک در سرای تو

در رخم از نظر کنی ور به‌سرم گذر کنی         جان بدهم به‌روی تو سر بنهم برای تو

اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم