گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

مسلماً اگر پس از دوران رسالت ختمى مرتبت، امامت امامان معصوم صلواة اللَّه علیهم اجمعین نبود، امروز سخن گفتن از اسلام ناب محمّدى معنا و مفهومى نداشت‏؛ در این مقاله نگاهی اجمالی به تاریخ زندگی امام یازدهم حسن بن علی علیهما السلام انداخته شده که بر اساس نوشته ای از جناب حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی در ده سال قبل تنظیم شده است.

بسم الله الرحمن الرحیم

اجمالی از تاریخ و سیره امام حسن عسکری علیه السلام

منبع: سلسله مقالات تالیف حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

ویژگیهاى فردى ‏

ولادت‏

· یازدهمین جانشین رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم و سیزدهمین معصوم، در هشتم ماه ربیع‏الاخر، سال 232 هجرى قمرى در مدینه متولد شدند.

· نام این مولود مسعود حسن، کنیه‏اش ابو محمّد و القابش صامت، هادى، زکىّ، عسکرى، سراج، مضیئى، شافى، رضىّ و مهتدى مى‏باشد، که مشهورتر از همه عسکرى است. ( مناقب، ابن شهر آشوب، ج 4، ص 421)

پدر و مادر

· پدر آن حضرت، امام هادى علیه السلام و مادرش بانوى با فضیلت و دانشمندى به نام سلیل است. نامهاى دیگرى نیز براى او نوشته‏اند، از قبیل، سوسن و حُدَیْثَه ( کشف الغمة، ج 3، ص 192)

· مادر وى در تقوا و پاکیزگى، عفت و پاکدامنى و دانش و بینش، برترین زن روزگار خود بود و شرح حال نویسان از او به عنوان زنى که عارف به مقام امامت بوده و در ردیف نیک کرداران قرار داشته، یاد کرده‏اند.

· امام هادى در تجلیل از مقام او مى‏فرماید: سلیل، برکنده شده از آفتها، پلیدیها و ناپاکیهاست.

· در فضل و مقام این بانو همین بس که امام عسکرى علیه السلام او را بظاهر وصىّ خود قرار داد و توصیه‏هاى لازم در امر امامت را بدو کرد؛ از این رو، وى پس از شهادت فرزند بزرگوارش امام عسکرى علیه السلام ملجأ و پناهگاه شیعیان بود و سرگردانان در امر امامت به او مراجعه مى‏کردند و با چهره‏اى گشاده و دلى شاد و مطمئن از حضورش باز مى‏گشتند.

· احمد بن ابراهیم مى‏گوید: در سال 262 بر حکیمه دختر امام جواد علیه السلام وارد شدم و از او درباره دینش پرسیدم. او امامان خود را نام برده، سپس گفت: هم اکنون پیشواى من حجّة بن الحسن است.

عرض کردم آیا شما او را دیده‏اى یا خبرش را شنیده‏اى؟

فرمودند: خبر او را از ابو محمّد علیه ‏السّلام شنیدم که درباره وى به مادرش وصیت کرده بود.

گفتم: اکنون این مولود کجاست؟ فرمودند: از دیده‏ها پنهان است.

گفتم (در این صورت) شیعیان به چه کسى مراجعه کنند؟ فرمودند: به جدّه، مادر ابومحمّد علیه‏السّلام.

عرض کردم : از کسى پیروى کنم که به زنى وصیّت کرده است؟!

فرمودند: او به حسین بن على علیهماالسلام تأسّى کرده است، چه آنکه او براى اینکه به على بن حسین زیانى نرسد خواهرش زینب را وصىّ خود قرار داد. (کمال الدّین و تمام النعمة، ج 2، ص 507 )

فضایل و کمالات معنوى و اخلاقى‏

· امام حسن علیه السلام ، در برخوردارى از فضایل و کمالات اخلاقى آیینه تمام ‏نماى رسول خدا صل الله علیه و آله و سلم و امامان پیشین علیهم‏السّلام بود. بنابراین، تمامى‏آن ارزشها و والاییهایى‏ که براى آن بزرگواران برشمردیم، در وجود این امام عزیز نیز متجلّى است.

· قطب راوندى تمامى فضایل اخلاقى امام علیه السلام را در یک جمله خلاصه کرده، مى‏نویسد:

اخلاق او، اخلاق رسول خدا صل الله علیه و آله بود. ( الانوار البهیّة، ص 251 )

الف- خوف از خدا

· شبلنجى به نقل از درر الاصداف مى‏نویسد: روزى بهلول امام عسکرى علیه السلام را که کودک خردسالى بود، دید که در کنارى ایستاده و گریه مى‏کند و کودکان دیگر مشغول بازى هستند. وى گمان کرد که گریه امام علیه السلام به خاطر چیزى است که در دست بچه‏هاست؛ از این رو، به امام علیه السلام رو کرد و گفت: بیا براى تو هم چیزى بخرم تا با آن بازى کنى.

امام علیه السلام فرمودند: ما براى بازى آفریده نشده‏ایم. عرض کرد: پس براى چه آفریده شده‏ایم؟

فرمودند: براى کسب دانش و بندگى خدا. پرسید: از کجا چنین چیزى مى‏گویى؟ فرمودند: از قرآن، آنجا که مى‏فرماید: أفَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثاً وَ أَنَّکُمْ الَیْنا لا تُرْجَعُونَ (مؤمنون، آیه 115)

( آیا مى‏پندارید که ما شما را بیهوده آفریدیم و شما به سوى ما بازگردانده نخواهید شد!؟ )

بهلول از سخنان حکیمانه طفل خردسال حیرت زده شده، از امام علیه السلام خواست تا او را موعظه کند. امام اشعار پند آمیزى براى او خواند؛ سپس به رو، برزمین افتاد و مدهوش گشت.

چون امام علیه السلام به هوش آمدند، بهلول که سخت شگفت زده شده بود، پرسید شما را چه شده است؛ شما که هنوز خردسالى و بى گناه!؟

فرمود: از من دورشو، مادرم را دیدم که با چوبهاى درشت آتش مى‏افروخت، ولى شعله‏ور نگشت، مگر با چوبهاى ریز و من بیم آن دارم که از هیزمهاى‏ کوچک آتش جهنّم باشم. ( نور الابصار، ص 294 )

· عَن أَبِی هَاشِمٍ الْجَعْفَرِیِّ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا مُحَمَّدٍ یَقُولُ مِنَ الذُّنُوبِ الَّتِی لَا تُغْفَرُ قَوْلُ الرَّجُلِ لَیْتَنِی لَا أُؤَاخَذُ إِلَّا بِهَذَا فَقُلْتُ فِی نَفْسِی إِنَّ هَذَا لَهُوَ الدَّقِیقُ یَنْبَغِی لِلرَّجُلِ أَنْ یَتَفَقَّدَ مِنْ أَمْرِهِ وَ مِنْ نَفْسِهِ کُلَّ شَیْ‏ءٍ فَأَقْبَلَ عَلَیَّ أَبُو مُحَمَّدٍ ع فَقَالَ یَا أَبَا هَاشِمٍ صَدَقْتَ فَالْزَمْ مَا حَدَّثَتْ بِهِ نَفْسُکَ فَإِنَّ الْإِشْرَاکَ فِی النَّاسِ أَخْفَى مِنْ دَبِیبِ الذَّرِّ عَلَى الصَّفَا فِی اللَّیْلَةِ الظَّلْمَاءِ وَ مِنْ دَبِیبِ الذَّرِّ عَلَى الْمِسْحِ الْأَسْوَدِ ( بحار الأنوار ج‏50  ص 251 )

(ابو هاشم جعفرى گفت: حضرت ابو محمّد امام عسکرى علیه السّلام فرمود از گناهانى که بخشیده نمى‏شود این است که شخص بگوید کاش مرا از همین یک گناه بازخواست کنند. من با خود گفتم این مطلب دقیقى است آدم باید متوجه کارهاى خود باشد و کمال دقت را در باره تمام کارهاى خویش داشته باشد.

امام علیه السّلام روى بجانب من نموده فرمود: صحیح است آنچه بخاطرت گذشت بکار بند زیرا تشخیص شرک در میان مردم از دیدن اثر پاى مورچه بر روى سنگ سخت در شب تار مشکل‏تر است یا راه رفتن آن مورچه روى پلاس سیا )

ب- احسان و انفاق‏

· بخششهاى امام علیه السلام به افراد به دو شکل انجام مى‏گرفت:

1- از طریق خود آن حضرت: در این مورد نمونه‏هاى زیادى در تاریخ ثبت شده‏ است که نیازمندان به آن حضرت مراجعه کرده و با خوشحالى بازگشته‏اند.

· ابو یوسف شاعر دوران متوکّل مى‏گوید: خداوند در حال تنگدستى فرزندى به من عطا کرد. براى رفع گرفتارى نامه‏هایى به گروهى نوشتم و از آنان کمک خواستم. ولى با ناکامى روبرو شدم. با خود گفتم: مى‏روم اطراف خانه ابو محمّد علیه السلام مى‏گردم، شاید خدا گشایشى حاصل کند. داشتم گرد خانه مى‏گشتم، چون در برابر در قرار گرفتم، ابو حمزه در حالى که همیانى محتوى چهارصد درهم در دستش بود بیرون آمد و گفت: سرورم سفارش کرد این مبلغ را بر مولودت صرف کن. خدا او را بر تو مبارک گرداند. ( اعیان الشیعه، ج 2، ص 41 )

2- از طریق وکلاى آن حضرت: ابو جعفر عُمَرى مى‏گوید:

· ابو طاهر بن بِلال که ( از عناصر نامطلوب دوران امام عسکرى و امام زمان علیه‏السّلام بود و به دروغ ادعاى وکالت از سوى آن حضرت راداشت. اموالى از امام علیه السلام نزد وى بود که از تحویل آن به محمّد بن عثمان، نایب خاص امام زمان خوددارى کرد. از این رو، شیعیان از او بیزارى جسته، وى را مورد لعن قرار دادند)، حج گزارد. در این سفر دید، على بن جفعر انفاقهاى انبوه مى‏کند. پس از بازگشت، موضوع را بطور کتبى به امام حسن عسکرى علیه السلام گزارش کرد ( الغیبة، ص 245)

امام علیه السلام در پاسخ نوشتند: ما (براى این منظور) دستور پرداخت یک صد هزار دینار را به وى دادیم. و چون خواستیم یک صد هزار دینار دیگر به او بدهیم، براى حفظ موقعیّت ما از پذیرفتن آن خوددارى کرد. مردم، حقّ دخالت در امرى را که ما بدانان حق دخالت نداده‏ایم، ندارند. ( الغیبة، ص 212 )

 اللهم صل علی محمد و آل محمد