گوهر معرفت
عرفان و اخلاق کاربردی بر مبنای قرآن و عترت

برای اولین بار مستندات تاریخی زیارت پیاده بر اساس قرآن و روایات و سیره علما و حتی در سایر ادیان توسط استاد حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی بررسی شده و "بر مرکب إرادت" نام گرفته است. «بخش هفتم» آن تقدیم می گردد.

بسم الله الرحمن الرحیم

کتاب بر مرکب إرادت، فرهنگ نامه زیارت با پای پیاده (۷)

منبع: تالیف حجت الاسلام حاج شیخ محمد شاهرخ همدانی

عالیترین مظهر توحید معصوم و حرم آن است

سخن گفتن در اینباره تکرار مکررات است و آنقدر روشن است که باید آن را برای اهل معرفت از بدیهیات به حساب آورد و روایاتی فراوانی بر این معنا دلالت دارد.

امام صادق علیه السلام می فرمایند: مَنْ زَارَنَا فِی مَمَاتِنَا فَکَأَنَّمَا زَارَنَا فِی حَیَاتِنَا. (بحار الأنوار، ج‏97 ؛ ص124)

(هر کسی بعد از مرگ ما، ما را زیارت کند، گویا در دوران زنده بودن ما، ما را زیارت کرده است.)

سختی در راه محبوب، شیرین است

اما آنچه که در صدد آن هستیم این است که یکی از مظاهر ارادت به خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله که بر پایه محبت و دلدادگی استوار است، تشرّف به قبور آنهاست و این عرض ارادت آنجا که همراه با سختی باشد، دلچسب تر خواهد بود؛ که فرمود: بهترین اعمال سخت ترین آن است. (بحارالانوار، ج 70، ص 191)

خدای متعال می فرماید: وَ أَنْ لَیْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعى‏  (النجم : 39 )

سختى، مقدّمه رفاه و رنج، کلید گنج است و کار پرزحمت آسایش مى آورد

رنج، گنج آمد که رحمت ها در اوست             مغز تازه شد چو بخراشید پوست‏

امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: هر که پیاده به زیارت امیر مؤمنان علیه السلام رود، خداوند متعال به هر گامى ثواب یک حجّ و یک عمره براى او نوشته می ‌شود، و اگر پیاده برگردد، به هر گامى، براى او ثواب دو حجّ و دو عمره می‌نویسند. (فرحه الغری، ابن طاووس عبد الکریم بن احمد، ص ۷۵) 

جناب عبدالعظیم حسنی از حضرت جواد علیه‏ السلام در مورد زیارت امام رضا علیه السلام نقل می کند که حضرت فرمودند: ما زار أبى أحد فأصابه أذى من مطر أو برد أو حر الا حرّم الله جسده على النار.

(هیچ کس پدرم را زیارت نمی ‏کند که متحمل سختی شود مثل باران یا سرما یا گرما، مگر آنکه خداوند بدن او را بر آتش حرام خواهد نمود. (وسائل الشیعة، ج‏14، ص‏560؛ جامع احادیث الشیعة، ج‏15، ص‏487)

روی همین روایات بوده که روش زندگی بعضی از علمای قدیم چنین بوده که سعی میکردند سالی یک بار پیاده به سفر امام هشتم بروند .

شرافت امام معصوم کمتر از کعبه نیست

فاطمه زهرا سلام الله علیها به نقل از رسول الله صلی الله علیه و آله فرمودند: مَثَلُ الإمام مَثَلُ الکعبه أذ توتَی و لا تأتی.( بحار الانوار ج 36 ص 353 )

(إمام معصوم همچون کعبه است که باید مردم به طواف و زیارت او روند نه آنکه او به سراغ مردم آید. )

و در حدیث دیگری می فرمایند: انّ مثل‏ الامام‏ کمثل‏ الکعبة و لا یکلّف الکعبة بطواف الناس، بل یکلّف الناس بطوافها. (کشف الیقین فی فضائل أمیر المؤمنین علیه السلام ؛ النص ؛ ص299 )

(امام معصوم علیه السلام به مانند کعبه است که مردم مکلف و موظف به رفتن به سمت آن و طواف بر گرد آن می باشند )

سیدنا الاستاد علامه طهرانی رحمة الله علیه در اینباره می فرمایند:

حیات کعبه به ولایت است. بنابراین ولایت محور است و کانون، و کعبه در حکم محیط پرگار است. نمى‏بینى چگونه مردم دور کعبه‏اى که علىّ در آن متولّد شده است دور میزنند و طواف مى‏کنند و خواهى نخواهى طوعاً أو کرهاً ناچارند تسلیم آن حقیقت و واقعیّت شوند؟!

همه مسلمین چه شیعه و چه عامّه بر سر سفره آنحضرت نشسته‏اند، چرا که بقدرى گسترده است که در برابرش سفره دگرى متصوَّر نیست. آنجا کعبه ظاهر است و اینجا کعبه باطن. آنجا تکلیف است و اینجا محبّت. آنجا جسم است و اینجا جان. (روح مجرد، ص: 256)

استاد درباره زیارت با پای پیاده می فرمودند:

برای زیارت امام انسان پیاده می ‌رود، زیارت امام حسین علیه السّلام پیاده می ‌رود. مکّه پیاده می‌ رفتند، پا برهنه می‌ رفتند! چون آنجا مشاهد مکرّمه است و مشاهد معظّمه است، و قبر امام از کعبه کمتر نیست؛ بلکه حقیقت کعبه است و روح کعبه است! انسان باید این جهات را رعایت کند. (کیمیای سعادت، مراقبه و تزکیه و مواظبت در سیر و سلوک، سخنرانی‏ روز سوم شوال 1411 هجرى قمرى‏‏، اقتباس)

احرام بستن جابر برای زیارت سیدالشهداء در روز اربعین، نشان از معرفت والای او دارد

مرحوم عماد الدین طبری‌ آملی نقل می‌کند با سلسله سند متّصل خود از همین عطیه که می‌گوید:

«روز اربعین، با جابر بن ‌عبدالله أنصاری حرکت کردیم برای زیارت قبر سیدالشّهداء علیه‌السّلام. جابر آمد در نهر فرات غسل کرد و بعد جامه‌های خود را إحرام کرد و مقداری از عطر سٌعد بر بدن خود پاشید و حرکت کرد به سوی قبر و آرام، آرام حرکت می‌کرد.

حقیقت خانه خدا، مقام ولایت و حرم اهل بیت علیهم السلام است

مرحوم علامه طهرانی درباره زیارت احرام بستن جابر در زیارت اربعین بیانی عالی دارند و می فرمایند:

بنده یک وقتی فکر می‌کردم در همین قضیه غسل کردن و إحرام بستن جابر ؛ چون در روایات داریم که کسی که برای حجّ حرکت می‌کند، اگر إحرام ندارد که ببندد، همان لباس خود را إحرام کند، منتهی وارو بپوشد. کتش را وارو کند، دست‌هایش را در بیاورد، بالای کتش را بیندازد روی شانه‌اش و دست‌ها را از پایین آویزان کند.

جابر آیا از پیغمبر یا از امیرالمؤمنین شنیده بود که اگر کسی بخواهد قبر سیّدالشّهداء را زیارت کند یا قبر امام را زیارت کند باید إحرام ببندد و غسل کند یا اینکه نه، این تفطّن خود جابر بود؟ چون فقیه آن کسی است که بتواند تفریع فروع کند از اصول.

گویا در مغز جابر روح اسلام جا گرفته‌ بود و به حقیقت مذاق اسلام و سرّ قانون آشنا شده بود ، که او می‌دانست إحرامی که برای خانه خدا تشریع شده و غسل زیارت و طواف که برای خانه خدا تشریع شده دارای یک سرّ و حقیقتی است ؛ و حقیقت خانه خدا مقام ولایت سیدالشّهداء علیه‌السّلام است.

پس اینجا که بدن او در میان زمین افتاده ، اینجا خانه خدا است. و اینجا حقیقت مقام ولایت مدفون است. کعبه ظاهر، ظاهر است. اینجا باطن است؛ اینجا به طریق اُولی باید غسل کرد و با إحرام حرکت کرد.

روی این معناست که در روایت داریم که فقیه باید دارای ملکه قدسیه باشد؛ ملکه قدسیه نوری است از خدا در قلب که فقیه می‌تواند به واسطه آن نور ، احکام کلّی را بر مصادیق خودش بار کند و مصادیق آن را خوب تشخیص بدهد و بشناسد. و جابر دارای این نور بود که چنین تشخیصی داد. (سخنرانی، اربعین 1396 هجری قمریی)

زیارت پیاده به قبور معصومین به جهت تقرّب به خداست

فاضل دربندی می ‏نویسد: این پیاده بودن، یا به جهت فقیربودن زائراست که نشان می ‏دهد این زیارت، برخاسته از شوق و محبت است، یا به جهت آنست که ‏زائر، خود را در برابر سلطان اقلیم جوانمردی و خورشید سپهر عصمت و شهادت کوچک ‏می ‏شمارد و در راه او، رنج ‏سفر پیاده را بر خود هموار می‏ کند و هر دو ارزشمند است.( اسرارالشهادة، ص136)

نیازمند بلا! گو رخ از غبار مشوى             که کیمیاى مراد است، خاک کوىِ نیاز

کسی که به نیت الهی سفر کند و از دنیا برود، شهید است

امام صادق علیه السلام فرمودند: کسى که براى معرفت امام‏ زمان‏ خود از خانه و شهر خود خارج شود، ولى اجل به او مهلت ندهد، از مصادیق این آیه است. (کافى، ج 1، ص 378)

دلم پروانه ای در گردش است دائم به کویت              نفس ها می کشد هر لحظه ای از بوی مویت

یکى از مسلمانان مکّه بیمار شد گفت مرا از مکّه بیرون ببرید تا جزء مهاجران باشم. همین که او را بیرون بردند، در راه درگذشت. سپس این آیه نازل شد که: وَمَنْ یُهَاجِرْ فِى سَبِیلِ اللَّهِ یَجِدْ فِى الْأَرْضِ مُرَاغَماً کَثِیراً وَ سَعَةً وَمَنْ یَخْرُجْ مِنْ بَیْتِهِ مُهَاجِراً إِلَى اللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدْرِکْهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ أَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ وَ کَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیماً (نساء، 100)

( و هر که در راه خداوند هجرت کند، اقامتگاه‏هاى بسیار همراه با گشایش خواهد یافت و هر که از خانه‏اش هجرت‏کنان به سوى خدا و پیامبرش خارج شود، سپس مرگ، او را دریابد حتماً پاداش او بر خداوند است و خداوند آمرزنده‏ى مهربان است.)

کراهت سفر پیاده با نیات غیر الهی

کسانی که قصد زیارت با پای پیاده را دارند باید تمام نیتشان خدا باشد که هر چه اخلاص بیشتر باشد بهره ایشان از زیارت بیشتر است علاوه اینکه اگر نیتی غیر از خدا در کار باشد اصل سفر مکروه است.

ابو بصیر از امام صادق علیه السّلام پرسید که: پیاده بحجّ رفتن افضل است یا سواره؟ امام در پاسخ او فرمود: در صورتى که شخص ثروتمند باشد، و براى کم خرج کردن و از هزینه سفر کاستن پیاده برود، سوار افضل است. (ترجمه من لا یحضره الفقیه، ص: 54)

زیارت سواره برای کسانی که توانایی ندارند بهتر است

به این نکته خوب باید توجه شود که تمام آنچه از فضائل برای زیارت پیاده بیان شده همگی مربوط به کسانی است که توانایی و قوت جسمانی داشته و پیاده سفر کردن آنها لطمه به سکون دل و حضور قلب و انجام مناسک و زیارت آنها نمی شود و الا حتی در مورد زیارت حج هم از اینکه کسی که توانایی ندارد پیاده بخواهد برود نهی شده است.

شیخ طوسى در تهذیب در خبرى موثّق از رفاعه و ابن بکیر و این هر دو از امام صادق علیه السّلام روایت کرده‏اند که: از آن حضرت پرسیدند: حجّ، پیاده افضل است یا سواره امام فرمودند: بلکه سواره افضل است زیرا رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله سواره حج بجاى آورد، و این خبر را کلینى نیز نقل کرده است.

علمای اعلام در جمع میان این اخبار با آن همه اخباری که دلالت بر افضلیت سفر پیاده دارد به این است که: پیاده رفتن را افضل براى کسانى بدانیم که براى دعا و عبادت و انجام اعمال و مناسک ناتوان نمى ‏شوند. و فضل سواره رفتن را براى کسانى که ناتوان از دعا و عبادت میشوند دانست چنانکه از صحیفه سیف تمّار نمودار مى ‏شود که فرمود: اگر سواره روید نزد من خوشایندتر است زیرا از دعا و عبادت بجهت خستگى باز نمى‏مانید و سوارى بشما نیروى عبادت میدهد. (ترجمه من لا یحضره الفقیه، ص: 54)

ادامه دارد...